kudumisha Asili Uchafu na Uhayawani Vinavyovunja Ndoa

 

Kuna jamii zina mila na tabia chafu miongini mwetu. Leo, tutawaonya wanandoa na watarajiwa kuzidurusu na kuzitahadhari na kuziepuka hata kama zimezoeleka kwao, zina faida nazo au wanazikubali tokana na kuzikuta nao wakazipokea na kuzishiriki bila kufikiri au kuchelea madhara yake. Kila binadamu ana mila na tabia ziwe nzuri kama kuheshimiana na mbaya kama vile kuchukuana au kupandana kama wanyama baina ya ndugu hata kama zinafichwa au kutoongelewa. Kwani, huwaandaa wahusika kuumia katika kesho yao. Ujue. Jana yako inaweza kuvunja ndoa yako kama unashikilia na kushiriki uchafu tutakao jadili.

Mila za kuchukuana au kushiriki mapenzi baina au miongoni mwa ndugu zipo. Jamii na makabila yanayozidumisha yanajulikana japo maadili ya Kiafrika yako wazi. Yanakataza mapenzi baina ya maharimu. Kwake, ni laana na unyama japo kuna jamii zilizohalalisha mila na tabia hizi. Kwa Waafrika wengi haya ni miigizo na uchafu utokanao na mila na tabia za kigeni. Tunajua. Kuna jamii hata dini zinaruhusu mfano, watoto wa baba mdogo, mama mdogo, mjomba, hata shangazi kuoana. Kimsingi, washiriki wa mila na tabia hizi chafu kwanza, ni wale ambao dini na mila zao zimehalalisha haramu hii. Pili, ni wale walioigiza uchafu na mila hizi japo havijahalalishwa katika desturi na mila za jamii nyingine zilizowazunguka.

Inakuwaje, watu, kama wanyama, wanafanya unyama huu bila kuchelea madhara yake? Japo hatuna majibu sahihi au jibu moja, kimsingi, hii hutokana na kutojua madhara ya laana na uchafu huu kwa wasiohusika wanapotokea kuoa au kuolewa na watu wasio toka kwenye makundi haya. Pili, ni dhana dhaifu kuwa huenda wale wasiotoka kwenye jamii hizi hawajui uchafu huu. Tatu, ni ile hali ya kujiaminisha kuwa wanaweza kufanya uchafu wao na kuuficha.

Tutatoa visa vichache hapa. Kuna jamaa mmoja toka kwenye jamii ya mila zinazoruhusu ndugu kwa ndugu kuchukuana aliyeoa mtu toka jamii nyingine isiyokuwa na uchafu huu. Jamaa, alikuwa mtu aliyemtambulisha kwa mkewe mzinzi toka kabila lake kama dada yake japo hakuwa dada bali mshikaji wake. Mke wa huyu bwana alimwamini mumewe na kumkaribisha ‘dada’ yake au tuseme aliyedhania alikuwa wifi yake.

Tokana na kuamini kuwa uchafu na uhayawani wao visingefichuka, wahusika waliendelea na ufuska wao bila shaka yoyote. Siku na miaka vilipita bila mke kustuka. Siku moja, rafiki wa mke wa jamaa aliamua kupasua mbarika na kuweka kila kitu wazi kuwa ‘wifi’ hakuwa bali mshikaji wa mumewe. Yule mama, kwanza, hakuamini. Pili, aliweka mtego. Siku isiyo jina, aliwafuma kwenye nyumba ya wageni wagoni hawa kuwaweka wazi. Kumbe hata yule mama aliyekuwa akidhani alikuwa wifi yake alikuwa kaolewa na mume toka jamii nyingine isiyoshiriki uchafu huu. Kufupisha kisa, wawili hawa waliokuwa wakiziniwa waliamua kuwaacha wazinzi wao na kufunga ndoa na kuendelea na maisha wakiwaacha wagoni wao na aibu na majuto ya maisha.

Kisa cha pili, mama mwingine tena mzee kuliko mumewe na mwenye sura mbaya ambaye alikuwa akitembea na mtoto wa baba yake mkubwa na mwingine wa shangazi yake mbali na utitiri wa ndugu waliompitia ambapo wa kwanza inaaminiwa alikuwa baba yake mdogo tokana uvumi kuwa baba yake alipokwenda masomoni nje, baba yake alimpa mimba mkamwana wake na kuzaliwa ibilisi huyu aliyeitwa Jeromu. Huyu dada aliolewa na mume mzuri tu aliyempenda vilivyo. Baada ya ukweli kufichuka kuwa, pamoja na kwamba walikuwa ndugu wa damu aliokuwa amewatambulisha kwa mumewe kama kaka zake waliokuwa wakimchukua mkewe, ndoa ilivunjika hadi mama akafa akiwa nungaembe.

Je visa kama hivi vya uhayawani utendwao na binadamu ni vingi gani na vimeshakwaza au kuumiza wangapi? Wahenga wanaasa. Aliyesima aangalie asianguke. Wale ambao hawajafichuka wajue kuna siku watafichuka na kujuta. Kuna sababu gani ya kuumiza wenzako kwa kushikiri mila za kihayawani na kinyama? Kwa wahusika ambao hawajafichuka, wajue ni suala la muda. Siri zao na uchafu wao vitafichuka na wataumia pamoja na kuwaumiza wengine.

Chanzo: Mwananchi J'pili.

Dini zinahitaji ukombozi

Nimekuwa nikiepuka kuzifyatua dini hasa kinachoendelea, hasara, maudhi, maangamizi, utapeli na wizi wa waziwazi yanayoanza kuzoeleka nimelazimika kufyatuka na kufyatua vinavyoonekana kutofyatuliwa. Walipokuja wakoloni wa kitasha na wafanya biashara ya utumwa wa kimanga, walituletea dini na utamauduni wao, baada ya kuharibikiwa kwao wakatuharibu tukaharibikiwa. 
        Kwanza, walifyatua dini zetu kwa kuzitukana, kuzidhalilisha na kuzizika huku nasi, bila kufikiri wala kuhoji au kustuka, tukazishobokea zao tusijue zitageuka maangamizi yetu tena ya kutendwa na sisi wenyewe. 
        Pili, walipora majina yetu wakayazika na kutupachika mijina yao tusiyojua hata maana wala mantiki yake nasi tukakubali. 
        Tatu, walifyatua kundi dogo la walaji waliotumia na wanaoendelea kutumia dini kutupeleleza na kupeleka habari kwa mabwana zao mbali na kuendelea kutunyonya na kutudhalilisha. Hii, ilisaidia kutuvamia na kututawala kirahisi bila kukoma wala kukomeshwa. 
        Nne, walipora ardhi, miili na roho zetu kiasi cha kugeuka kanyabwoya. 
        Tano, walipandikiza, chuki,  kiburi, na uchonganishi vilivyozaa migongano na hata vita na maafa kwenye baadhi ya jamii kama ilivyo sasa huko Afrika ya Kati (CAR), Msumbiji, na Nigeria. Mafyatu waliokuwa wakipendana na kusaidiana, ghafla, waligeuka na kunza kuchukiana, kuogopana, kushukiana, kuuana, kuibiana, kudanganyana, kutapeliana, kutukanana, na mengine kama hayo. Wapo walioanza kujiona bora na kuwaona wengine wabovu wakati wote ni wabovu. Leo tunaitana majina mabaya kama vile kafiri, wenye dhambi, na upuuzi mwingine mwingi bila kujua tunajiumiza. Tuko tayari kuuana kwa kutetea imani na mila za wenzetu huku tukizidharau, kuzichukia, na kuzizika zetu wenyewe halafu tunasema ni ukombozi. Ukombozi gani huu?
        Baada ya kurogwa na kurogeka vilivyo, ghafla, tuliitwa na kuitana si majina ya kigeni tu bali hata matusi. Mara tuitwe washenzi, wenye dhambi, waliopotea, na wasio na maana wala ustaarabu. Walizika miungu yetu wakasimika na kutukuza yao. Nasi tuliitikia hewala tusijue tunajichimbia kaburi. Ukichunguza kwa undani, kuna ka-ukweli. Je vyote hivi kavileta nani kama siyo dini hizi zinazohitaji kukomblewa hata kufyatuliwa zitulipe fidia kwa madhara yasiyoisha zilizotusababishia mbali na kuendelea kutuibia na kutugeuza mazwazwa? Imefikia watu hawafanyi kazi wala kufikiri. Wanangoja miujiza wakati hakuna miujiza kama walivyokubali kugeuzwa mazwazwa bila kuhoji tena kwa miaka mingi. Hawachapi kazi bali kuomba.
        Kwanza, kwanini tulikubali kufyatuliwa kiasi cha kufyatuana hadi sasa? Anayebishia au kulishuku, ajiulize, inakuwaje matapeli tena wajinga na wa kawaida watajirike kwa kuwaibia mafyatu wetu wajinga, wachovu, na waliokata tamaa kwa kisingizio cha ima kuwabariki, kuwaombea, kuwatibu, au kufanya miujiza waukate wakati wanakatika? 

        Siku hizi kaya nyingi za Kiswahili zinaonyesha magonjwa makuu mawili yaani, dhambi na ulevi. Tuna baa/glosari na nyumba nyingi za ibada kuliko hata mashule na zahati. Je sisi si wagonjwa hata kama tunajihisi wazima? Hakuna ugonjwa mbaya kama wa akili. Tumeaminishwa tumerogwa na wale waliorogwa wakaturoga wote tukaishiwa kurogwa na kukorogana bila kujitambua. Haiingii akili mchawi akamponya aliyemroga mwenyewe. Ni ujuha kiasi gani kutegemea tuponywe na wale walioturoga wakati tunapaswa kuwakomboa. Sisi tumerogwa. 

        Dini zimerogwa. Tunahitaji kujikomboa kifikra toka kwenye uchawi uitwao imani. Hebu fikiria kwa makini. Linatokea tapeli moja tena jinga la kutupa linahadaa mafyatu kuwa linaweza kumfufua fyatu aliyekufa wakati lenyewe ni maiti kimaadili na kiakili. Nasi, kwa ujinga na uzwazwa, tunalisikiliza na kuliamini badala ya kulizomea hata kulikong’ota kwa mawe!
        Nani kasahau tapeli toka kaya jirani lililojiita kiboko ya wachawi? Hii inaonyesha tulivyorogwa tukarogeka. Nani katuroga? Je ni dini hizi hizi ambazo sasa eti zinatuletea ukombozi wakati zenyewe zinahitaji kukombolewa? Zamani ukimuona kasisi au shehe, unamheshimu. Hii ni kabla ya kuja hawa wa kujipachika hadi unabii. Tuna kesi kibao za mauaji, ubakaji, ulawiti, na uzinzi zinazowahusisha hawa wanaojifanya viongozi wa kiroho wakati ni waroho wa miili na mali zetu. Ni fisi waliovaa ngozi ya kondoo.                 Tumerogwa tukarogeka hadi kugeuka kondoo wanaochungwa na kuchunwa na fisi hawa. Dini zimerogwa, zimeturoga halafu tunategemea zituponye wakati nazo zinahitaji kuponywa japo kwa kuzifyatulia ukweli huu mchungu. Umefika wakati wa kuachana na ukondoo, utoto (tokana na kuzaliwa au kuzalishwa upya), woga, na ujinga. Tuseme imetosha. Ukihoji unaambiwa umekufuru. Je hizi dini nyemelezi za kigeni zilipotutukana kuwa sisi ni washenzi tena wasiostaraabika zilifanya nini kama siyo kufuru na matusi ya nguoni?
        Tuliambiwa tuamini bila kuelewa wala kuhoji tukaamini. Tuliogopeshwa kufikiri. Huku ndiko kurogwa tunakomaanisha. Hii ndiyo sababu ya dini kuhitaji ukombozi. Hapa ndipo dini ziliporogwa na kutoroga tukashikilia na kuendelea kurogana kwa kisingizio cha imani na ujinga mwingine mwingi kama ushirikina wa kupakwa mafuta,miujiza, vitambaa, maji ya uzima na upuuzi mwingine. Na hii ndiyo sababu ya kuaminiwa na kugemewa miujiza isiyo lolote wala chochote isipokuwa uongo na utapeli.
            Tumalizie. Dini zimerogwa. Zimetoroga. Tunahitaji ukombozi. Na mkombozi wenu ni Fyatu Mfyatuzi. Niamini nawaambieni. Mimi ni mtenda miujiza pekee anayeishi. Soma injili yangu ya The Curse of Salvation kitachochapishwa soon na The Tanzania Educational Publishers Ltd. (TEPU). Hivi nimeishalipia kanywaji haka ninakomalizia?

Chanzo: Mwananchi, jana.

Napanga kuhamia ughaibuni nipone tozo

Nawaza, na kuwazua kujikomboa kinjuluku na kiuchumi tokana na kuzidi uchumia tumbo. Juzi, kaja mwenye ubavu wa mbwa akidai amepandisha kodi kwa vile maisha yamepanda. Hivyo,  naye anatupandishia kodi badala ya kuwapandia na kuwapandishia wanaopandisha maisha. Nilipandwa na hasira nikatamani nimtoe roho ili asinitoze tozo. Nimegundua. Kuna mafyatu wengi kama mimi wanaoihitaji ukombozi. Hivyo, nakuja na mbinu ya kujikomboa na kuondokana na kadhia hii iliyogeuka donda ndugu kama siyo donda rafiki.
        Kwanza, nashauri tuhamie ughaibuni kwa sababu ya kodi na tozo zimezidi kiasi cha kufanya nitamani ningezaliwa wakati wa mkoloni. Leo nitafyatukia tozo zilizotamalaki zikitufanya tuwe makapuku nao wawe wakwasi hadi wanafuga chawa, funza, kunguni, na viroboto.
        Zifuatazo ni tozo kwa mafyatu hasa wale wanaoliwa na wawalao. Kwanza, ni tozo ya mbavu za dogi kwa wasio na mbavu zao za mbwa au kodi ya njengo kwa wenye mbavu zao za mbwa. Hapa sijagusa tozo ya kiwanja hata kama siyo chako ilmradi unaonekana juu ya kiwanja hicho kisicho chako bali cha mwenyewe.
            Hakuna anayeishi bila kununua kitu hata kama vingi ni kanyabwoya na visivyokidhi viwango tokana na kuwa na wanene wasiokidhi viwango pia. Hapa kuna tozo au kodi ya mauzo tena bila kuuza. Hii haikuepushi tozo ya manunuzi. Tokana na kutengeneza mazingira rafiki ya kifo ili mafyatu wafyatuke haraka, siku hizi, lazima mafyatu wawe na bima. Hivyo, lazima utozwe tozo ya bima ya afya isiyo afya bali upigaji mtupu tena mchafu uliokosa ubunifu. Afya gani unalipia kumuona daktari anayekupa kikaratasi ukanunue dawa dukani mwake?
            Kama haitoshi, kuna tozo la mwenge usiotumlikia majumbani kwetu ukiachia kuneemesha chata twawala tu. Bado tozo za wanene kwenda kutanua na wapendwa wao ughaibuni kwa raha zao. Ongeza tozo ya oksijen japo ni chafu tokana na wingi wa ngwarangwara mbali na ya kaburi kama utafyatuka au kufyatukiwa na jamaa au ndugu maana jeneza halinunuliwi bila kodi na tuzo nyingine.
            Ipo pia tozo ya kanywaji kwa wapataji kama mie mbali na ile ya lichigala kubwa.
Kuna tozo fichi ya muuza baa anayenifichia siri zangu ili bi mkubwa asinyake mambo yangu ya kando japo anao wengi anaowatoza tozo ili ajiishie siyo kuishi. Nikitoka baa, ipo tozo ya barabara japo mbanano na mashimo hasa kwetu wenye vikwata moto viitwavyo magari. 

        Ongeza tozo ya kuegesha, stickers za nenda kwa usalama usio salama, na trafiki. Pia, ongeza tozo ya kucheka japo ni huzuni mtupu. Kwenye kifo, ongeza kodi ya kulia japo maisha ni vilio. Pia, ipo kodi ya kununa japo kwangu ni ibada.
Kodi ya kushua hata kama sishibi hata kufanya hivyo. Usisahau tozo ya choo cha kulipia japo si huduma bali hujuma ukiachia mbali harufu mbaya, mainzi, na uchafu.
            Tozo zinaendelea. Ipo ya kadi ya chama cha mafyatu hata kama hakina faida wala maana kwangu. Ongeza tozo ya bi mkubwa hata kama ana nongwa nirudipo kayani ukiachia mbali kufyatukafyatuka bure tokana na matatizo yaliyotengezwa na ngurumbili wenye roho mbaya.  Kuna tozo ya kitegemezi skulini na michango lukuki japo elimu yenyewe ni makaratasi bila ajira ukiachia mbali michango lukuki ya kipigaji. Kisivyo na akili eti kilitaka nikipeleke English Medium au Intaneshno sijui iweje? Kwani madingi wangu walinipeleka huko?
            Kabla sijatulia, kuna tozo ya wachunaji au ya dini aka sadaka au zaka nk. japo wanaoipokea hawatoi wala kueleza inavyotumika ila kuukata tukigeuzwa maskini wa kutengezwa na ujinga wetu na utapeli wa kimfumo. Hapa sijaongelea tozo ya ndata anaponikamata baada ya, ima kuupiga, kupiga ndumu, au kuonekana nimelewa wakati wa kazi wakati wao hawafanyi kazi zaidi ya kuzurura kusaka njuluku za kijinai.
            Tozo zinaendelea. Ipo ya usalama wa kaya hata kama si salama bila kusahau ya amani hata kama kaya ni vurugu. Japo sina kipato, bado nalipa kodi ya mapato ili wanene wapate japo siku zote nakosa na kupatwa. Japo sijaendelea, nalipa kodi ya maendeleo japo kuna maanguko na kutokuendelea. Pia, kuna tozo ya kuua mbu na chawa japo wanafugwa na kunenepeshwa. Ipo tozo ya maji japo bomba siku zote kavu. 

        Ongeza ya umeme japo ni migao mitupu. Ongeza tozo ya kitambulisho japo sitambuliki. Ongeza tozo ya kodi ya tozo japo sina tuzo. Nikitua uswekeni, ipo tozo ya kijiji, kata, tarafa, wilaya,nkoa, kaya na mazagazaga na makandokando mengine lukuki.
            Bado nalipa tozo ya rununu na runinga japo napigwa kwa vibando na vifurushi.
Ongeza tozo ya kuzikana, vikoba, mikopo kausha damu, tozo ya babu na bibi kijijini. Kila nikiwaza ni tozo hadi napendekeza kaya yetu iitwe kodiland kama siyo tozoland ili tuache kutozana tozo usiku hadi tunatoana roho! Kweli, wamejua kututenda.

Chanzo: Mwananchi leo J'tano, Desemba 18, 2024.

Nafasi ya ndugu na jamaa katika ndoa

 

Kila mtu ana ndugu na jamaa ambao hawaepukiki kwa vile wahusika hawawapati kwa njia ya kuchagua au kupenda kama ilivyo katika ndoa. Hivyo, tokana na ukweli huu, kila wanandoa na hata ndugu na jamaa wanapaswa kujua nafasi na mipaka yao katika ndoa za ndugu zao. Kwa mfano, ndugu wote wa pande zote ni sawa kwa wanandoa. Wazazi kadhalika. Hivyo, wanandoa hata ndugu na jamaa, wanapaswa kujua namna wanvyoweza kuchangia kufanikisha au kutofanikisha ndoa za ndugu zao.

            Je ndugu na jamaa wana nafasi gani katika maisha ya ndoa za ndugu zao? Hapa hakuna jibu au majibu rahisi kwa swali hili. Maana kuna usemi kuwa ndugu wazuri ni wa mwenzio. Hivyo, unachopaswa kujiuliza ni kujiuliza. Je ingekuwa mimi, ningependa ndugu na jamaa zangu wafanye nini ili kuifanikisha ndoa yangu? Je nafasi, umuhimu hata ulazima wao ni upi? Je wanapaswa kuwekewa mipaka au kuwaachia uhuru wafanye watakavyo? Je wanajua thamani na uzito wa ndoa yetu? Je ndoa ikivunjika kutokana na sababu za ndugu, kwanza, nani waathirika wakuu, na pili, wao wataathirika vipi wakati watakuwa na ndoa zao?
            Japo mtu anaoa au kuolewa katika familia, ukoo, na jamii, bado ndoa ni mali ya wawili kabla ya wengine wote. Hivyo, katika mahusiano na ndugu na jamaa wa pande zote, ni muhimu kuzingatia uhalisia na ukweli huu. Hata katika nyumba iwe ya familia au ya ushirika, kuna mipaka. Mfano, siyo kila mwanakaya anaweza kuingia vyumba vyote. Pia, siyo kila mwanakaya ana umilki sawa wa nyumba. Nyumba ya familia ni mali ya baba na mama japo watoto na hata wageni wana haki ya kuishi humo tokana na utashi wa wenye nyumba.
            Tunatumia mfano wa nyuma na kaya kwa makusudi. Kuna baadhi ya jamii ambapo mtoto au ndugu yao akioa au kuolewa wao hufanya makazi yake kuwa makazi yao au sehemu ya kukimbilia adha na ugumu wa maisha. Hii si sawa. Ila kama wahusika watawakaribisha, si vibaya. Hata wakiwakaribisha, mjitahidi kutoingilia ndoa yao. Maana, ndoa ni agano la wawili tu. Japo watoto ni matunda ya agano hili, ila wao si sehemu ya agano. Hawakula kiapo wala kusaini vyeti vya ndoa, kwa wale waliosaini vyeti hivi. Matunda na maua ni sehemu ya mti ila ni kwa muda. Hata majani kadhalika na wakati mwingine matawi.
        Ndugu zenu wanapofunga ndoa, ni vizuri kuwapa muda wa kuishi peke yao na kusomana hata kufundishana, kupimana, kuzoeana na kujenga mazingira ya kuwakaribisha wengine katika familia yao changa. Mara nyingi tumekuwa tunasikia misemo ya ajabu kuwa mfa nawe si mzaliwe nawe bali mzaliwa nawe. Japo methali hii ina maana na mantiki, si katika kila jambo. Katika ndoa ni tofauti. Ndugu si mfa nawe na mwenzi si mla nawe bali mwenzi tena wa maisha. Usemi huu unaweza kutumiwa na watu wavivu na wajinga kuhalalisha uwepo wao katika familia ya ndugu zao hata kama hawatakiwi wala kuhitajika. Hapa ndipo usemi kama kichumvi cha mawifi husika tokana na kuwepo kwa kutokuelewana hata chuki baina ya wake na mawifi zao.  Tokana na mfumo dume, hakuna kichumvi cha mashemeji wa kiume. Je ina maana hakuna ugomvi baina ya wawili hawa hasa linapokuja suala la mali inapotokea mume akafariki au akiwa na mali jambo ambalo huvuta ndugu wa pande zote kutaka kutatulia matatizo yao?
            Tutatoa kisa kimoja. Ndugu wa mume aliwahi kumlalamikia kaka yake kuwa shemeji yake alikuwa akimzuia kuuza nyumba aliyojengewa na kaka yake mwingine. Kaka mkubwa alijibu kwa mkato, kama hakumzuia kukujengea nyumba, inakuwaje azuie isiuzwe? Japo kuna wake hata waume wabinafsi na wasiopenda ndugu wa upande wa pili, tunadhani, wahusika wa pande zote yaani wanandoa, ndugu, na jamaa, watumie busara kujua kuwa ndoa inapofungwa, inafungwa kwanza kabisa kwa mapenzi, makubaliano, mipango, maisha, na faida vya wanandoa. Tumalizie hapa.

Chanzo: Mwananchi Jpili, 11Desemba, 2024,

           

 

https://www.youtube.com/watch?v=H1M5jMJZ4nY&list=RDpjZ8H3KwHeY&index=2

Somo Uchaguzi Mkuu Botswana

Hivi karibuni Botswana inayosifika kwa ufanisi kiuchumi na ubora na ugwiji katika demokrasia na utawala bora, kwa mara ya Kwanza tangu lipate uhuru miaka 58 limelibwaga chama kilicholeta uhuru na kuchagua upingaji baada ya kukichoka kilicholewa maulaji hadi kikajisahau kisijue kinaweza kusahaulika kama wenzake kule Kenya, Malawi, na Zambia.

Pili, nikiri. Nilitamani nasi tujifunze kitu hapa. Akihojiwa na radio moja ya kwa mzee Madiba, Kiboko mwana wa Duma mnene mpya wa Botswana aliniacha hoi hadi nikamtwangia simu ingawa hakupokea. Alikuwa bize japo baadaye tulichonga mambo makubwa ambayo ni siri kuba. Huyu dogo nilimfundisha sharia pale chuo cha university of Harvard zama zile nikifundisha kwa Joji Kichaka kabla ya kuingia Tarampu na taarabu zake za shari nikaamua kutimua nisifanyie kitu mbaya nikafungwa bure. Tuyaache.

Pili, chama twawala kililiwa na wapiga kura kiasi cha kudondoka kifo cha mende au kunguni kama si chawa kisiamini. Uzuri wa siasa za kiTswana, katika uchaguzi, hakuna kuchakachua, kutishana, kukamata wapingaji wala kuwateka au kuwapoteza. Hakuna uhuni wa aina yoyote. Ukibwagwa, kama kwa Joji Kichaka, unamtwangia mpinzani wako na kumpongeza bila mikiki wala kasheshe kama kule kwingine ambako vyata tawala, ima vinabakia ulajini kwa kuchakachua, kunyamazisha au kuwanunua baadhi ya wapingaji, kuongopea wapika kura ya kula, kutangaza matokeo ya urongo na upuuzi mwingine. Mfano mzuri ni kule kwa akina Njomba. Felihumo kimeminywa kiasi cha kujikuta kikikumbana na maandamano ambayo hadi leo hatujui yataicha hiyo kaya kwenye hali gani. Hivyo, Botswana imepata rais wa kwanza aliyezaliwa baada ya uhuru.

Sasa tuangalia tunajifunza ni kutoka Botswana.

Mosi, upingaji unaweza kuongoza kaya. Rais wa Botswana anasema waziwazi kuwa yeye ni fyatu anayetenda makosa anayetaka kaya iwe na upingaji wa kutosha ili kumkosoa akifanya makosa akiwa mtumishi wa mafyatu na si mtumikishaji wa. Mafyatu.

Pili, alitaka kuunda baraza la mawaziri kumi wataalamu wakamkatalia akaamua kuunda la mawaziri 18.

Tatu, Boko ni fyatu anayesema wazi kuwa sirkal yake lazima iongope mafyatu na siyo mafyatu kuiogopa kwani, sirkal yoyote inayoogopwa au kuogopesha mafyatu yake lazima iwaibie na kuwaonea. Pia, aliongeza kuwa kama sirkal ikiwaogopa wanene wake hawawezi kuwaibia njuluku kama kwenye kaya ambapo mafyatu wanaogopa sirkal.

Nne, rais Boko anasema waziwazi kuwa sirkal yake lazima ishirikishe mafyatu na siyo kuwatenga huku ikiwakamua na kukusanya njuluku na kuanza kuzitapanya itakavyo kwa wanene wachache kuteuana na kula kila kitu huku mafyatu wakiendelea kusota.

Tano, huyu dogo rais Kiboko mwana wa Duma anasema wazi kuwa anataka kurejesha madaraka kwa mafyatu kwenye kile anachosema ni kuondoa uungu au to demystify power kwa kinyakyusa. Anasema yeye ni fyatu na si muungu wala hana akili wala nguvu yoyote kuliko yoyote bali ni mtumishi wa mafyatu. Nilipomuuliza kama anaweza kuwa mbeba maono, alicheka sana na kusema niache utani. Yeye alisema maono ya kaya yako kwenye katiba na mipango ya kaya na siyo kwenye kichwa wala moyo wa rahis.

Sita, alionya kuwa kuna uwezekano wa kupunguza marupurupu na mishahara ya wanene na matumizi mabovu ya kichoyo, roho mbaya, na uroho. Kama hayati Magu, anataka kupiga marufuku utanuaji na uzururaji wa wanene kupenda kwenda majuu bila sababu. Anasema wazi kuwa kama Watswana watahisi kuna sehemu amekosea, wasichelewe wala kuomba ruhusa kuingia mitaani. Anasema kuwa kiongozi bora na anayejiamini, haogopi maadamano wala kukosolewa. Ahitaji kusifiwa wala kuabudiwa zaidi ya kuambiwa ukweli tena mchungu ili, kama fyatu yeyote, ajirekebishe kabla ya kuadhibiwa na mafyatu waliompa ulaji. Ameonya kuwa atakayemsifia atampuuza na kumuona kama adui anayetaka kumtia majaribuni ili baadaye wapika kura ya kula wambwage kama chata tawala.

Saba, dogo Boko ameahidi kupambana na ufisi na ufisadi kulhali. Kwani, anasema lazima sheria impambane na mafisadi na wala rushwa, wezi, mijambazi na wengine kwenye sirkal iwe yake au ile aliyoibanjua bila huruma au kumtafuta mchawi bali kutenda haki.

Nane, aliniacha hoi aliposema kuwa atajenga uhusiano wenye siha na wapinzani wake ili kujiona kuwa kuondoka maulajini si tishio kwa yeyote. Aliongeza kuwa naye alikuwa mpingaji ambaye sasa ni munene wa kayana ndiyo maana aliwaalika wapingaji wengi toka barani ili kuonyesha kuwa nao wanaweza kuingia kwenye maulaji. Pia, alitaka kuonyesha kuwa upingaji siyo kinyume cha sheria bali takwa la kikatiba ambalo hakuna anayepaswa kulivunja au kulifanya kuwa hisani.

Tisa, kwenye kuapishwa kwake alikaribisha na wapingaji ili kutoa somo kuwa hakuna haja ya kuumizana kwa vile hata wapingaji wanaweza kutwaa ulaji hasa. Ikizingatiwa kuwa uongozi wa mafyatu si ufalme wala mali ya família kama kwa akina M7 pale na kwingineko.

Kumi na mwisho alipendekeza wanene wa Afrika wawe wanakosoana badala ya kuongoja kukaripiwa na watasha kama vichanga. Kumbe niko Botswana!

Chanzo: Mwananchi jana.

Changieni Maisha na Si Harusi

Japo ndoa ni ya wawili, inagusa jamii pana na ni muhimu lakini maisha ya ndoa ni muhimu zaidi. Utaliona hili pale inapofana au kutofana. Leo tutaongelea utamaduni mbaya uliojaa ubinafsi. Tutaanza na kisa kinachotuhusu kwa karibu kwa sababu kinamgusa mwenzetu. Mwaka 2000, tulialikwa kuchangia harusi ya mwenzetu huyu. Wakati ule, kijana huyu alikuwa bado anaishi nyumbani kwao. Alibahatika kupata kibarua chenye kipato na kupanga chumba siyo nyumba alipokaribia kuoa. Hata hivyo, kibarua hiki kilichotoweka baada ya kufunga ndoa. Hivyo, alirejea kwenye umaskini.
            Kutokana na ukaribu wetu, tulichaguliwa kwenye kamati ya maandalizi ya harusi. Tulihudhuria kikao cha kwanza kuweka mikakati ya namna harusi itakavyokuwa. Kila mmoja alitaka harusi ‘ifane.’ Sisi, tokana na upendo na uzoefu wetu, tulitaka fursa hii itumike kuonyesha tunavyoweza kujenga ndoa ya wahusika kwa kuwarahisishia maisha. Kitu ambacho hatukujua, wakati sisi tukifikiria namna ya kumsaidia kijana huyu aliyekuwa ndiyo ameanza maisha, wenzetu walifikiria juu ya namna ya kuwa na harusi kubwa na gharama bila kujali kuwa yule kijana alikuwa bado maskini wa viwango vya kawaida! Hili lilituudhi na kutustua.
            Baada ya kikao kumalizika, tulijikuta na azimio la kufanya harusi ya kukata na shoka. Hata hivyo, harusi ya namna hii haiji kirahisi. Huja na gharama. Katika mipango ya kamati, wengi walitaka harusi iwe ya milioni kadhaa. Pesa kubwa kuliko hata ya kununua ubavu wa mbwa au kiwanja maeneo ya karibu na jiji la Dar es Salaam tulipokuwa. Wakati wenzetu wakiangalia na kukamia kuangusha harusi ya kukata na shoka, sisi tulishauriana na kukubaliana tuwashauri kuwa, katika zawadi ambayo kamati ingempatia kijana huyu, iwe kiwanja ili ahagaike na kuweka japo vyumba viwili. Hili lilikuwa tofauti kabisa na wenzetu.
            Hivyo, wakati kamati ikikaribia kumaliza kikao, Nkwazi alitoa wazo kwenye kipengele cha zawadi kuwa tununue kiwanja na kuwapa maharusi kama mtaji na zawadi katika maisha yao mapya. We! Miguno na manung’uniko yaliyosikika, yalitushangaza. Mbali na Nesaa, hakuna aliyeunga mkono pendekezo na wazo hili. Nkwazi alijaribu kulitetea bila mafanikio. Kamati ilishikilia msimamo wake ‘kunogesha’ harusi. Katika vuta na nikuvute nguo kuchanika, alisimama baba mdogo wa bwana harusi na kumwangalia Nkwazi usoni na kusema ‘usituletee Ujamaa wako hapa. Hata Ujamaa una Kujitegemea ndani yake.” Baada ya kutoa kombora hili tena toka kwa baba mdogo, wawili tulitazamana na kuamua kutosema chochote hadi kikao kilipokwisha. Kimsingi, wazo la kuwazawadia maharusi kiwanja liliuawa hapo kwenye kikao cha kwanza siku ya kwanza.
            Kwa kujua uhovyo wa watu maskini kuchangia pesa nyingi kwenye mambo yasiyo muhimu sana na kuacha yaliyo muhimu, tuliahidi kutoa mchango kidogo huku nyingi tukiziweka ili tuwape maharusi baada ya harusi hii ya kukata na shoka.
            Kufupisha kisa kirefu, michango ilikusanywa na milioni kadhaa zikapatikana. Ulipangwa ukumbi wa bei mbaya ambao hata sisi hatukuwazia. Bajeti na makulaji na manywaji ndo usiseme. Kimsingi, pesa yote iliishia kwenye kula na kunywa na kujifurahisha huku harusi ikiisha na kuwaacha maharusi kwenye chumba cha kupanga. Je hapa tunajifunza nini? Mosi, si wote wanaochangia harusi wanawachangia maharusi. Kwa uzoefu wetu, wengi wanajichangia ili kujiburudisha na kujifurahisha kupitia mgongo wa harusi. Pili, kuna kasumba na tabia mbaya. Tunapenda kuchangia vitu visivyo lazima na muhimu na kuacha vilivyo vya lazima na muhimu. Ukitaka kujua hili, angalia mtu anapougua au kuuguliwa. Watu hawaendi hata kumjulia hali achilia mbali kumsaidia kifedha. Lakini anapokufa, wanafurika kumuaga tena wakiwa wamemvisha nguo za thamani mbali na jeneza la bei mbaya. Huu tuuite nini? Maana ukisema ni ubinafsi, umepitiliza.
            Watu wako tayari kutoa fedha kwa matapeli wa kiroho lakini hawako tayari kumchangia yatima anayeshindwa kuendelea na shule. Wako tayari kuchangia shughuli kama ubarikio na mambo mengine yasiyo muhimu lakini si matibabu. Wanaweza kuchangia nyumba za ibada tena nyingi feki kuliko kuchangia ujenzi wa shule au zahanati. Jamani, changieni maisha kwanza na si harusi. Maisha ni ya kudumu na harusi ni ya muda tu.
Chanzo: Mwananchi Jpili. iliyopita.