Napanga kuhamia ughaibuni nipone tozo

Nawaza, na kuwazua kujikomboa kinjuluku na kiuchumi tokana na kuzidi uchumia tumbo. Juzi, kaja mwenye ubavu wa mbwa akidai amepandisha kodi kwa vile maisha yamepanda. Hivyo,  naye anatupandishia kodi badala ya kuwapandia na kuwapandishia wanaopandisha maisha. Nilipandwa na hasira nikatamani nimtoe roho ili asinitoze tozo. Nimegundua. Kuna mafyatu wengi kama mimi wanaoihitaji ukombozi. Hivyo, nakuja na mbinu ya kujikomboa na kuondokana na kadhia hii iliyogeuka donda ndugu kama siyo donda rafiki.
        Kwanza, nashauri tuhamie ughaibuni kwa sababu ya kodi na tozo zimezidi kiasi cha kufanya nitamani ningezaliwa wakati wa mkoloni. Leo nitafyatukia tozo zilizotamalaki zikitufanya tuwe makapuku nao wawe wakwasi hadi wanafuga chawa, funza, kunguni, na viroboto.
        Zifuatazo ni tozo kwa mafyatu hasa wale wanaoliwa na wawalao. Kwanza, ni tozo ya mbavu za dogi kwa wasio na mbavu zao za mbwa au kodi ya njengo kwa wenye mbavu zao za mbwa. Hapa sijagusa tozo ya kiwanja hata kama siyo chako ilmradi unaonekana juu ya kiwanja hicho kisicho chako bali cha mwenyewe.
            Hakuna anayeishi bila kununua kitu hata kama vingi ni kanyabwoya na visivyokidhi viwango tokana na kuwa na wanene wasiokidhi viwango pia. Hapa kuna tozo au kodi ya mauzo tena bila kuuza. Hii haikuepushi tozo ya manunuzi. Tokana na kutengeneza mazingira rafiki ya kifo ili mafyatu wafyatuke haraka, siku hizi, lazima mafyatu wawe na bima. Hivyo, lazima utozwe tozo ya bima ya afya isiyo afya bali upigaji mtupu tena mchafu uliokosa ubunifu. Afya gani unalipia kumuona daktari anayekupa kikaratasi ukanunue dawa dukani mwake?
            Kama haitoshi, kuna tozo la mwenge usiotumlikia majumbani kwetu ukiachia kuneemesha chata twawala tu. Bado tozo za wanene kwenda kutanua na wapendwa wao ughaibuni kwa raha zao. Ongeza tozo ya oksijen japo ni chafu tokana na wingi wa ngwarangwara mbali na ya kaburi kama utafyatuka au kufyatukiwa na jamaa au ndugu maana jeneza halinunuliwi bila kodi na tuzo nyingine.
            Ipo pia tozo ya kanywaji kwa wapataji kama mie mbali na ile ya lichigala kubwa.
Kuna tozo fichi ya muuza baa anayenifichia siri zangu ili bi mkubwa asinyake mambo yangu ya kando japo anao wengi anaowatoza tozo ili ajiishie siyo kuishi. Nikitoka baa, ipo tozo ya barabara japo mbanano na mashimo hasa kwetu wenye vikwata moto viitwavyo magari. 

        Ongeza tozo ya kuegesha, stickers za nenda kwa usalama usio salama, na trafiki. Pia, ongeza tozo ya kucheka japo ni huzuni mtupu. Kwenye kifo, ongeza kodi ya kulia japo maisha ni vilio. Pia, ipo kodi ya kununa japo kwangu ni ibada.
Kodi ya kushua hata kama sishibi hata kufanya hivyo. Usisahau tozo ya choo cha kulipia japo si huduma bali hujuma ukiachia mbali harufu mbaya, mainzi, na uchafu.
            Tozo zinaendelea. Ipo ya kadi ya chama cha mafyatu hata kama hakina faida wala maana kwangu. Ongeza tozo ya bi mkubwa hata kama ana nongwa nirudipo kayani ukiachia mbali kufyatukafyatuka bure tokana na matatizo yaliyotengezwa na ngurumbili wenye roho mbaya.  Kuna tozo ya kitegemezi skulini na michango lukuki japo elimu yenyewe ni makaratasi bila ajira ukiachia mbali michango lukuki ya kipigaji. Kisivyo na akili eti kilitaka nikipeleke English Medium au Intaneshno sijui iweje? Kwani madingi wangu walinipeleka huko?
            Kabla sijatulia, kuna tozo ya wachunaji au ya dini aka sadaka au zaka nk. japo wanaoipokea hawatoi wala kueleza inavyotumika ila kuukata tukigeuzwa maskini wa kutengezwa na ujinga wetu na utapeli wa kimfumo. Hapa sijaongelea tozo ya ndata anaponikamata baada ya, ima kuupiga, kupiga ndumu, au kuonekana nimelewa wakati wa kazi wakati wao hawafanyi kazi zaidi ya kuzurura kusaka njuluku za kijinai.
            Tozo zinaendelea. Ipo ya usalama wa kaya hata kama si salama bila kusahau ya amani hata kama kaya ni vurugu. Japo sina kipato, bado nalipa kodi ya mapato ili wanene wapate japo siku zote nakosa na kupatwa. Japo sijaendelea, nalipa kodi ya maendeleo japo kuna maanguko na kutokuendelea. Pia, kuna tozo ya kuua mbu na chawa japo wanafugwa na kunenepeshwa. Ipo tozo ya maji japo bomba siku zote kavu. 

        Ongeza ya umeme japo ni migao mitupu. Ongeza tozo ya kitambulisho japo sitambuliki. Ongeza tozo ya kodi ya tozo japo sina tuzo. Nikitua uswekeni, ipo tozo ya kijiji, kata, tarafa, wilaya,nkoa, kaya na mazagazaga na makandokando mengine lukuki.
            Bado nalipa tozo ya rununu na runinga japo napigwa kwa vibando na vifurushi.
Ongeza tozo ya kuzikana, vikoba, mikopo kausha damu, tozo ya babu na bibi kijijini. Kila nikiwaza ni tozo hadi napendekeza kaya yetu iitwe kodiland kama siyo tozoland ili tuache kutozana tozo usiku hadi tunatoana roho! Kweli, wamejua kututenda.

Chanzo: Mwananchi leo J'tano, Desemba 18, 2024.

Nafasi ya ndugu na jamaa katika ndoa

 

Kila mtu ana ndugu na jamaa ambao hawaepukiki kwa vile wahusika hawawapati kwa njia ya kuchagua au kupenda kama ilivyo katika ndoa. Hivyo, tokana na ukweli huu, kila wanandoa na hata ndugu na jamaa wanapaswa kujua nafasi na mipaka yao katika ndoa za ndugu zao. Kwa mfano, ndugu wote wa pande zote ni sawa kwa wanandoa. Wazazi kadhalika. Hivyo, wanandoa hata ndugu na jamaa, wanapaswa kujua namna wanvyoweza kuchangia kufanikisha au kutofanikisha ndoa za ndugu zao.

            Je ndugu na jamaa wana nafasi gani katika maisha ya ndoa za ndugu zao? Hapa hakuna jibu au majibu rahisi kwa swali hili. Maana kuna usemi kuwa ndugu wazuri ni wa mwenzio. Hivyo, unachopaswa kujiuliza ni kujiuliza. Je ingekuwa mimi, ningependa ndugu na jamaa zangu wafanye nini ili kuifanikisha ndoa yangu? Je nafasi, umuhimu hata ulazima wao ni upi? Je wanapaswa kuwekewa mipaka au kuwaachia uhuru wafanye watakavyo? Je wanajua thamani na uzito wa ndoa yetu? Je ndoa ikivunjika kutokana na sababu za ndugu, kwanza, nani waathirika wakuu, na pili, wao wataathirika vipi wakati watakuwa na ndoa zao?
            Japo mtu anaoa au kuolewa katika familia, ukoo, na jamii, bado ndoa ni mali ya wawili kabla ya wengine wote. Hivyo, katika mahusiano na ndugu na jamaa wa pande zote, ni muhimu kuzingatia uhalisia na ukweli huu. Hata katika nyumba iwe ya familia au ya ushirika, kuna mipaka. Mfano, siyo kila mwanakaya anaweza kuingia vyumba vyote. Pia, siyo kila mwanakaya ana umilki sawa wa nyumba. Nyumba ya familia ni mali ya baba na mama japo watoto na hata wageni wana haki ya kuishi humo tokana na utashi wa wenye nyumba.
            Tunatumia mfano wa nyuma na kaya kwa makusudi. Kuna baadhi ya jamii ambapo mtoto au ndugu yao akioa au kuolewa wao hufanya makazi yake kuwa makazi yao au sehemu ya kukimbilia adha na ugumu wa maisha. Hii si sawa. Ila kama wahusika watawakaribisha, si vibaya. Hata wakiwakaribisha, mjitahidi kutoingilia ndoa yao. Maana, ndoa ni agano la wawili tu. Japo watoto ni matunda ya agano hili, ila wao si sehemu ya agano. Hawakula kiapo wala kusaini vyeti vya ndoa, kwa wale waliosaini vyeti hivi. Matunda na maua ni sehemu ya mti ila ni kwa muda. Hata majani kadhalika na wakati mwingine matawi.
        Ndugu zenu wanapofunga ndoa, ni vizuri kuwapa muda wa kuishi peke yao na kusomana hata kufundishana, kupimana, kuzoeana na kujenga mazingira ya kuwakaribisha wengine katika familia yao changa. Mara nyingi tumekuwa tunasikia misemo ya ajabu kuwa mfa nawe si mzaliwe nawe bali mzaliwa nawe. Japo methali hii ina maana na mantiki, si katika kila jambo. Katika ndoa ni tofauti. Ndugu si mfa nawe na mwenzi si mla nawe bali mwenzi tena wa maisha. Usemi huu unaweza kutumiwa na watu wavivu na wajinga kuhalalisha uwepo wao katika familia ya ndugu zao hata kama hawatakiwi wala kuhitajika. Hapa ndipo usemi kama kichumvi cha mawifi husika tokana na kuwepo kwa kutokuelewana hata chuki baina ya wake na mawifi zao.  Tokana na mfumo dume, hakuna kichumvi cha mashemeji wa kiume. Je ina maana hakuna ugomvi baina ya wawili hawa hasa linapokuja suala la mali inapotokea mume akafariki au akiwa na mali jambo ambalo huvuta ndugu wa pande zote kutaka kutatulia matatizo yao?
            Tutatoa kisa kimoja. Ndugu wa mume aliwahi kumlalamikia kaka yake kuwa shemeji yake alikuwa akimzuia kuuza nyumba aliyojengewa na kaka yake mwingine. Kaka mkubwa alijibu kwa mkato, kama hakumzuia kukujengea nyumba, inakuwaje azuie isiuzwe? Japo kuna wake hata waume wabinafsi na wasiopenda ndugu wa upande wa pili, tunadhani, wahusika wa pande zote yaani wanandoa, ndugu, na jamaa, watumie busara kujua kuwa ndoa inapofungwa, inafungwa kwanza kabisa kwa mapenzi, makubaliano, mipango, maisha, na faida vya wanandoa. Tumalizie hapa.

Chanzo: Mwananchi Jpili, 11Desemba, 2024,

           

 

https://www.youtube.com/watch?v=H1M5jMJZ4nY&list=RDpjZ8H3KwHeY&index=2

Somo Uchaguzi Mkuu Botswana

Hivi karibuni Botswana inayosifika kwa ufanisi kiuchumi na ubora na ugwiji katika demokrasia na utawala bora, kwa mara ya Kwanza tangu lipate uhuru miaka 58 limelibwaga chama kilicholeta uhuru na kuchagua upingaji baada ya kukichoka kilicholewa maulaji hadi kikajisahau kisijue kinaweza kusahaulika kama wenzake kule Kenya, Malawi, na Zambia.

Pili, nikiri. Nilitamani nasi tujifunze kitu hapa. Akihojiwa na radio moja ya kwa mzee Madiba, Kiboko mwana wa Duma mnene mpya wa Botswana aliniacha hoi hadi nikamtwangia simu ingawa hakupokea. Alikuwa bize japo baadaye tulichonga mambo makubwa ambayo ni siri kuba. Huyu dogo nilimfundisha sharia pale chuo cha university of Harvard zama zile nikifundisha kwa Joji Kichaka kabla ya kuingia Tarampu na taarabu zake za shari nikaamua kutimua nisifanyie kitu mbaya nikafungwa bure. Tuyaache.

Pili, chama twawala kililiwa na wapiga kura kiasi cha kudondoka kifo cha mende au kunguni kama si chawa kisiamini. Uzuri wa siasa za kiTswana, katika uchaguzi, hakuna kuchakachua, kutishana, kukamata wapingaji wala kuwateka au kuwapoteza. Hakuna uhuni wa aina yoyote. Ukibwagwa, kama kwa Joji Kichaka, unamtwangia mpinzani wako na kumpongeza bila mikiki wala kasheshe kama kule kwingine ambako vyata tawala, ima vinabakia ulajini kwa kuchakachua, kunyamazisha au kuwanunua baadhi ya wapingaji, kuongopea wapika kura ya kula, kutangaza matokeo ya urongo na upuuzi mwingine. Mfano mzuri ni kule kwa akina Njomba. Felihumo kimeminywa kiasi cha kujikuta kikikumbana na maandamano ambayo hadi leo hatujui yataicha hiyo kaya kwenye hali gani. Hivyo, Botswana imepata rais wa kwanza aliyezaliwa baada ya uhuru.

Sasa tuangalia tunajifunza ni kutoka Botswana.

Mosi, upingaji unaweza kuongoza kaya. Rais wa Botswana anasema waziwazi kuwa yeye ni fyatu anayetenda makosa anayetaka kaya iwe na upingaji wa kutosha ili kumkosoa akifanya makosa akiwa mtumishi wa mafyatu na si mtumikishaji wa. Mafyatu.

Pili, alitaka kuunda baraza la mawaziri kumi wataalamu wakamkatalia akaamua kuunda la mawaziri 18.

Tatu, Boko ni fyatu anayesema wazi kuwa sirkal yake lazima iongope mafyatu na siyo mafyatu kuiogopa kwani, sirkal yoyote inayoogopwa au kuogopesha mafyatu yake lazima iwaibie na kuwaonea. Pia, aliongeza kuwa kama sirkal ikiwaogopa wanene wake hawawezi kuwaibia njuluku kama kwenye kaya ambapo mafyatu wanaogopa sirkal.

Nne, rais Boko anasema waziwazi kuwa sirkal yake lazima ishirikishe mafyatu na siyo kuwatenga huku ikiwakamua na kukusanya njuluku na kuanza kuzitapanya itakavyo kwa wanene wachache kuteuana na kula kila kitu huku mafyatu wakiendelea kusota.

Tano, huyu dogo rais Kiboko mwana wa Duma anasema wazi kuwa anataka kurejesha madaraka kwa mafyatu kwenye kile anachosema ni kuondoa uungu au to demystify power kwa kinyakyusa. Anasema yeye ni fyatu na si muungu wala hana akili wala nguvu yoyote kuliko yoyote bali ni mtumishi wa mafyatu. Nilipomuuliza kama anaweza kuwa mbeba maono, alicheka sana na kusema niache utani. Yeye alisema maono ya kaya yako kwenye katiba na mipango ya kaya na siyo kwenye kichwa wala moyo wa rahis.

Sita, alionya kuwa kuna uwezekano wa kupunguza marupurupu na mishahara ya wanene na matumizi mabovu ya kichoyo, roho mbaya, na uroho. Kama hayati Magu, anataka kupiga marufuku utanuaji na uzururaji wa wanene kupenda kwenda majuu bila sababu. Anasema wazi kuwa kama Watswana watahisi kuna sehemu amekosea, wasichelewe wala kuomba ruhusa kuingia mitaani. Anasema kuwa kiongozi bora na anayejiamini, haogopi maadamano wala kukosolewa. Ahitaji kusifiwa wala kuabudiwa zaidi ya kuambiwa ukweli tena mchungu ili, kama fyatu yeyote, ajirekebishe kabla ya kuadhibiwa na mafyatu waliompa ulaji. Ameonya kuwa atakayemsifia atampuuza na kumuona kama adui anayetaka kumtia majaribuni ili baadaye wapika kura ya kula wambwage kama chata tawala.

Saba, dogo Boko ameahidi kupambana na ufisi na ufisadi kulhali. Kwani, anasema lazima sheria impambane na mafisadi na wala rushwa, wezi, mijambazi na wengine kwenye sirkal iwe yake au ile aliyoibanjua bila huruma au kumtafuta mchawi bali kutenda haki.

Nane, aliniacha hoi aliposema kuwa atajenga uhusiano wenye siha na wapinzani wake ili kujiona kuwa kuondoka maulajini si tishio kwa yeyote. Aliongeza kuwa naye alikuwa mpingaji ambaye sasa ni munene wa kayana ndiyo maana aliwaalika wapingaji wengi toka barani ili kuonyesha kuwa nao wanaweza kuingia kwenye maulaji. Pia, alitaka kuonyesha kuwa upingaji siyo kinyume cha sheria bali takwa la kikatiba ambalo hakuna anayepaswa kulivunja au kulifanya kuwa hisani.

Tisa, kwenye kuapishwa kwake alikaribisha na wapingaji ili kutoa somo kuwa hakuna haja ya kuumizana kwa vile hata wapingaji wanaweza kutwaa ulaji hasa. Ikizingatiwa kuwa uongozi wa mafyatu si ufalme wala mali ya família kama kwa akina M7 pale na kwingineko.

Kumi na mwisho alipendekeza wanene wa Afrika wawe wanakosoana badala ya kuongoja kukaripiwa na watasha kama vichanga. Kumbe niko Botswana!

Chanzo: Mwananchi jana.

Changieni Maisha na Si Harusi

Japo ndoa ni ya wawili, inagusa jamii pana na ni muhimu lakini maisha ya ndoa ni muhimu zaidi. Utaliona hili pale inapofana au kutofana. Leo tutaongelea utamaduni mbaya uliojaa ubinafsi. Tutaanza na kisa kinachotuhusu kwa karibu kwa sababu kinamgusa mwenzetu. Mwaka 2000, tulialikwa kuchangia harusi ya mwenzetu huyu. Wakati ule, kijana huyu alikuwa bado anaishi nyumbani kwao. Alibahatika kupata kibarua chenye kipato na kupanga chumba siyo nyumba alipokaribia kuoa. Hata hivyo, kibarua hiki kilichotoweka baada ya kufunga ndoa. Hivyo, alirejea kwenye umaskini.
            Kutokana na ukaribu wetu, tulichaguliwa kwenye kamati ya maandalizi ya harusi. Tulihudhuria kikao cha kwanza kuweka mikakati ya namna harusi itakavyokuwa. Kila mmoja alitaka harusi ‘ifane.’ Sisi, tokana na upendo na uzoefu wetu, tulitaka fursa hii itumike kuonyesha tunavyoweza kujenga ndoa ya wahusika kwa kuwarahisishia maisha. Kitu ambacho hatukujua, wakati sisi tukifikiria namna ya kumsaidia kijana huyu aliyekuwa ndiyo ameanza maisha, wenzetu walifikiria juu ya namna ya kuwa na harusi kubwa na gharama bila kujali kuwa yule kijana alikuwa bado maskini wa viwango vya kawaida! Hili lilituudhi na kutustua.
            Baada ya kikao kumalizika, tulijikuta na azimio la kufanya harusi ya kukata na shoka. Hata hivyo, harusi ya namna hii haiji kirahisi. Huja na gharama. Katika mipango ya kamati, wengi walitaka harusi iwe ya milioni kadhaa. Pesa kubwa kuliko hata ya kununua ubavu wa mbwa au kiwanja maeneo ya karibu na jiji la Dar es Salaam tulipokuwa. Wakati wenzetu wakiangalia na kukamia kuangusha harusi ya kukata na shoka, sisi tulishauriana na kukubaliana tuwashauri kuwa, katika zawadi ambayo kamati ingempatia kijana huyu, iwe kiwanja ili ahagaike na kuweka japo vyumba viwili. Hili lilikuwa tofauti kabisa na wenzetu.
            Hivyo, wakati kamati ikikaribia kumaliza kikao, Nkwazi alitoa wazo kwenye kipengele cha zawadi kuwa tununue kiwanja na kuwapa maharusi kama mtaji na zawadi katika maisha yao mapya. We! Miguno na manung’uniko yaliyosikika, yalitushangaza. Mbali na Nesaa, hakuna aliyeunga mkono pendekezo na wazo hili. Nkwazi alijaribu kulitetea bila mafanikio. Kamati ilishikilia msimamo wake ‘kunogesha’ harusi. Katika vuta na nikuvute nguo kuchanika, alisimama baba mdogo wa bwana harusi na kumwangalia Nkwazi usoni na kusema ‘usituletee Ujamaa wako hapa. Hata Ujamaa una Kujitegemea ndani yake.” Baada ya kutoa kombora hili tena toka kwa baba mdogo, wawili tulitazamana na kuamua kutosema chochote hadi kikao kilipokwisha. Kimsingi, wazo la kuwazawadia maharusi kiwanja liliuawa hapo kwenye kikao cha kwanza siku ya kwanza.
            Kwa kujua uhovyo wa watu maskini kuchangia pesa nyingi kwenye mambo yasiyo muhimu sana na kuacha yaliyo muhimu, tuliahidi kutoa mchango kidogo huku nyingi tukiziweka ili tuwape maharusi baada ya harusi hii ya kukata na shoka.
            Kufupisha kisa kirefu, michango ilikusanywa na milioni kadhaa zikapatikana. Ulipangwa ukumbi wa bei mbaya ambao hata sisi hatukuwazia. Bajeti na makulaji na manywaji ndo usiseme. Kimsingi, pesa yote iliishia kwenye kula na kunywa na kujifurahisha huku harusi ikiisha na kuwaacha maharusi kwenye chumba cha kupanga. Je hapa tunajifunza nini? Mosi, si wote wanaochangia harusi wanawachangia maharusi. Kwa uzoefu wetu, wengi wanajichangia ili kujiburudisha na kujifurahisha kupitia mgongo wa harusi. Pili, kuna kasumba na tabia mbaya. Tunapenda kuchangia vitu visivyo lazima na muhimu na kuacha vilivyo vya lazima na muhimu. Ukitaka kujua hili, angalia mtu anapougua au kuuguliwa. Watu hawaendi hata kumjulia hali achilia mbali kumsaidia kifedha. Lakini anapokufa, wanafurika kumuaga tena wakiwa wamemvisha nguo za thamani mbali na jeneza la bei mbaya. Huu tuuite nini? Maana ukisema ni ubinafsi, umepitiliza.
            Watu wako tayari kutoa fedha kwa matapeli wa kiroho lakini hawako tayari kumchangia yatima anayeshindwa kuendelea na shule. Wako tayari kuchangia shughuli kama ubarikio na mambo mengine yasiyo muhimu lakini si matibabu. Wanaweza kuchangia nyumba za ibada tena nyingi feki kuliko kuchangia ujenzi wa shule au zahanati. Jamani, changieni maisha kwanza na si harusi. Maisha ni ya kudumu na harusi ni ya muda tu.
Chanzo: Mwananchi Jpili. iliyopita.

“Wewe hukusoma” na Madhara Yake Katika Ndoa

Tokana na uzoefu wetu, tumesikia, kusoma au hata kushuhudia kisa kifuatacho ambacho ni chanzo kikubwa cha kudorora, kuvurugika, au hata kuvinjika kwa ndoa. Ni sumu kwa ndoa.  Tuanze na hadithi. Kuna jamaa mmoja ambaye aliishia darasa na la nne. Alibahatika kujihangaisha na kupata utajiri. Ulipofika wakati wa kuoa, alioa mwanamke aliyekuwa kamaliza fomu four tena failure. Huyu mama, kwa ujinga, alipojilinganisha na mumewe, alijiona msomi wakati hakuwa msomi bali mjinga mkubwa kuliko hata huyo mumewe ambaye aliweza kutengeneza utajiri bila ‘kusoma’ wakati yeye aliyesoma, aliufuata huo utajiri. Je wapo wangapi wa namna hii? Yaani form four inakutia kichaa hivyo? Ukipata PhD itakuwaje?

            Pamoja na kutolewa kwenye família maskini na umaskini unaonuka mbali na kukosa hata hizo sifa za chini kabisa kufaa kuolewa, huyu mama tunayemouna mpumbavu, alijiona msomi wa kupigiwa mfano wakati alikuwa mjinga asiyemithilika kama tutaangalia dhana ya usomi ni nini. Kwa ufupi, usomi siyo wingi wa shahada au miaka mingi darasani bali unyenyekevu na utayari kusaidia wengine. Ni kama mtu aliyebahatika kufumbuliwa macho anayeishi na vipofu au vyongo. Ni sawa na tembo anayeishi na wanyama wadogo wanaotegemea awasaidie maadui zao wanapowazengea. Usomi ni kujua udhaifu wako na kutambua ubora wa wengine hata kama unawazidi elimu. Huu ndiyo usomi tunaomaanisha hapa.

            Maisha na ndoa havina shahada zake bali unyenyekevu na kuwa tayari kunyenyekea na kuujua ubora na udhaifu wako na wa wengine. Hivyo, hata kama wewe umesoma kweli kuliko mwenzio, kisiwe kibali au nyenzo kumdhalilisha, kumdhulumu, na kumdhalilisha mwenzi wako hata wengine. Usomi si ubabe na majivuno bali unyenyekevu.

            Turejee kwenye kisa chetu. Mama huyu mjinga wa mwisho na failure, alijiona msomi si kwa sababu alikuwa amesoma bali kwa sababu hakuwa amesoma wala kuelimika. Usomi unapaswa kuchochea kumbukumbu na heshima kwa wengine. Tokana na ujinga hata upumbavu wa mama huyu, alikosa kumbukumbu mbali na wizi wa fadhila, uchumia tumbo, na ukatili vilivyotamalaki. Hata kama kweli mwenzio hakusoma, kwanini hukumwambia kabla ya kuoana? Kama usomi ilikuwa ni sifa uliyotaka mwenza wako awe nayo, kwanini hakusema mapema kabla ya kuingia makubaliano ya kufunga ndoa? Jibu ni rahisi. Alikuwa na uwezo wa kufanya hivyo ila alifuata utajiri wa ‘mjinga’ huyu aliyetaka kumdhalilisha na kumnyanyasa,  kumwibia mbali na kumdhulumu.

            Iwe mwanamke au mwanaume, hupaswi kutumia usomi, utajiri, uzuri, ubora, na chochote kumdhalilisha, kumuumiza, na kumdhulumu mwenzako. Kabla ya kumuumiza, kumdhalilisha hata kumkatisha tamaa mwenzako, jiulize. “Kama unasema mumeo au mkeo hakusoma, je baba na mama, babu na bibi zako wamesoma?” Hata kama ungekuwa umesoma au wazazi wako wamesoma, bado huna haki wala haja ya kuutumia usomi wako dhidi ya mwenzio. Kabla ya kufanya hivyo, vaa viatu vyake. Jiulize “ingekuwa mimi, ningetaka nitenzwe vipi?” Kwa wanaotumia ujinga na upumbavu huu waambiwe. “Nyinyi si wajinga na wapumbavu tu bali mafisi ambao wako tayari kula hata watoto wao au fisi wenzao kwa sababu ya tamaa na upumbavu wao.”  Kama mlitaka kuoa au kuolewa na wasomi, au matajiri si mngechagua maprofesa au vyuo vikuu au mabenki. Mbona haya madai wahusika hawakuyatoa wakati wakiwabembeleza hao “wajinga’ wawaoe au kuolewa nao? Kimsingi, wote wanaokuja na visingizio kama hivi, si wajinga na wapumbavu tu bali matapeli na wavivu wa kutafuta wanaotumia ndoa kama sehemu ya kujipatia maisha tena kinyume cha maadili na utu. Tunasema hivi kwa sababu kabla ya kuingia makubaliano ya kuoana hasa kipindi cha uchumba, wahusika walikuwa na muda na sababu za kutosha kutoa mapendekezo, mapendeleo yao na ushauri kuhusiana na wanayetaka kuoa au kuolewa nao. Ni aibu kwa mtu mwenye akili kutumia upumbavu kama huu ili ima apate sababu ya kuvunja ndoa, kukomoa, kuumiza, au kumdhalilisha mwenzake.

            Tunashauri wenye tabia hizi mbaya waache. Pia, tunashauri wahanga wasimame na kuwauliza maswali magumu hawa ‘wasomi’ wao kama wazazi na ndugu zao hata nyumba zao wamesoma. Kwani, hata kama kweli wangekuwa wamesoma, usomi si majivuno wala manyanyaso bali msaada na unyenyekevu.

Chanzo: Mwananchi leo.

Usiolewe kwenda kufarakanisha ndugu

Kuna wanawake wapumbavu, wenye roho mbaya na wachoyo wanaokamia kuolewa huku wakipania kwenda eti ‘kuwakomesha’ ndugu wa mume! Mara nyingi, wanawake wa namna hii wanaokwenda kuolewa ili kufarakanisha wana familia ya waume zao ni mijitu isiyo na huruma wala maadili. Wanasumbuliwa na ujinga na uchoyo. Yupo mmoja alikamia kwenda kuwakomesha ndugu za mtarajiwa wake akidhani alikuwa anawapa fedha nyingi. Ajabu ya ajabu, huyu mama alimhusisha hata mama mkwe asijue hicho chema kakizaa, kukilea na kukisomesha tena akiwa single mother baada ya kufiwa na mumewe tena kwa kuuza vitumbua na kufanya kazi ndogondogo.

            Binti huyu kipofu kiakili, aliamua kupania jambo ambalo ima hakulijua vizuri wala kulifanyia utafiti. Pamoja, na kujiridhisha–––na waharibifu wengi wa namna hii hufanya hivyo–––mhusika hakufanya wala utafiti wala kuweka juhudi kulijua alilokuwa akipania kufanya. Kwanza, hakujua kuwa ukipanda ubaya, unavuna ubaya na isitoshe, maovu hayalipi ukiachia mbali ukweli kuwa tamaa mbele mauti nyuma. Alipofunga ndoa, alianza haraka kutekeleza malengo yake mabovu. Alianza kuwachukia ndugu za mumewe wazi wazi. Alianza kumdharau mama mkwe hata kumsingizia kuwa mchawa, kama wengi wafanyavyo wasijue wanaweza kuzaa watoto wa kiume wakalipwa na wakazawana wao au hata kabla.

            Pili, hakujua ukubwa wa tatizo alilotaka kulitengeneza hata aina ya adui aliyetaka kumtengeneza na kumteketeza. Hakujua kuwa kumbe mumewe alikuwa mdogo wa kwa kaka yake mwingine aliyekuwa akiishi kwenye nchi mojawapo ya Ulaya. Na katika mambo yaliyomvutia kuolewa na huyu jamaa ambaye hakumpenda vilivyo, ilikuwa ni kuambiwa mpango wake wa kuhamia Ulaya. Hata hivyo, mpango huu ulitegemea kaka mtu yaani shemeji yake ambaye alikuwa kipenzi cha familia na aliyekuwa na ushawishi mkubwa kufikia kuwa kama baba wa familia ambaye asingefanya uamuzi wowote bila kuhakikisha anapata na kuutumia ushauri wa mama yao. Hivyo, kuanza kupambana na mama mkwe, huyu mama alianza, bila kujua, kuvuruga ima mpango mzima wa kwenda Ulaya au kuendelea kuolewa. Kufupisha kisa, mama alikosa vyote kwani aliachika hata bila kwenda huko Ulaya alikokamia au kuwakomesha ndugu wa mumewe. Mume au mke haoti kwenye mti. Anatokana na ana watu waliomtegeneza na waliomzunguka. 

Hili liwe somo kwa wenye mawazo kama hayo. Kama wapo waliofanikiwa kuchonganisha na kukomesha familia walimoolewa, ni wachache. Nao pia, hawajui kama Mungu akiwapo uhai, wakazawana wao watawalipa vipi. Wahenga walituhusia kuwa malipo ni hapahapa duniani.

Kuna kisa kingine. Kupo mmoja aliyewahi kujuta kwanini hakuolewa na mume ambaye wazazi wake walikuwa wameisha kufa. Hii ilitokana naye kutoelewana na mama mkwe wake. Huyu mkazana mwana, alikuwa mjinga na mshirikina hakuna mfano.  Kuna siku alikwenda kuomba ushauri kwa mjomba wake ambaye alimkemea na kumuonya juu ya hisia na tabia hizo. Alimwambia ‘omba Mungu mama mkwe wako asifariki. Anaweza kufariki mambo yako yote yakaharibika.” Na kweli, tokana na kumtia presha za hapa na pale, mama mkwe hatimaye alikufa ghafla kiasi cha kuzua wasiwasi kuwa alikuwa ima amelishwa sumu au kuzidiwa na mawazo tokana na mkazamwana alivyokuwa akimtenza.

            Baada ya mazishi tu, mume wa yule mama alianza ufuska hadi kuzaa watoto kadhaa nje ya ndoa. Raha aliyokuwa akitegemea kuipata baada ya kufariki kwa mama mkwe ilitoweka na akaja kujutia kuwa kumbe kuwepo kwa mama mkwe kulikuwa na neema zake.

            Je ni wangapi wamefanya au wanajua au kuwajua waliofanya visa kama hivi viwili kati ya vingi katika ndoa kuhusiana na ndugu japo nao siyo malaika? Je vinawasaidia nini wao na wenzi wao na wale wanaotaka kuwaumiza tokana na ujinga na upumbavu wao? Ni wangapi wanaolewa na kupendelea ndugu zao huku wakiwatenga na kuwachukia ndugu za waume zao? Licha ya kuwa unyama na upumbavu, tabia kama hizi zinaonyesha roho mbaya, ujinga, uroho, uchoyo, ukale, ushamba, na mengine kama haya. Kwa wale wanaoolewa kwenda kula au kuchuma mali, walewe. Mara nyingi, huwa wanaishia kujuta. Kama wewe unawachukia ndugu wa mumeo  hivyo, kama una kaka, unajisikiaje mkewe anapoanza kuwachukia nyinyi na wazazi wenu? Mkuki kwa nguruwe.

Chanzo: Mwananchi Jpili.

Kapumzike salama Jenerali David Musuguri

Mpendwa Jenerali David  Bugozi Waryoba Musuguri Nzangho aka Chakaza (RIP),

Kwanza, nakupigia saluti ya mwisho kama mgeshi aliyelala. Pili, niseme wazi. Najua hutapokea wala kujibu saluti yangu kama kiongozi na mkuu wa mafyatu. Nenda salama salimini ukijua kuwa mafyatu watakumiss sana. Ulikuwa fyatu wa kupigiwa mfano. 

    Siombolezi bali nasherehekea kuondoka kwako. Old soldiers never die, they simply fade away. Baada ya kushughulika kwa miaka 104 na ushei, kwani ulibakisha miezi miwili tu kupiga 105. Si haba. Sasa rasmi umelala milele. Nenda shujaa mwenye sifa zilizotuka ndani na nje ya kaya. Ulifanya mengi kwa kaya na Mungu akulipe huko uendako. Amina. 

   Najua hutanisikia. Lakini acha nikupe send off na maua vya kifyatu. 

Kwanza, ulikuwa fyatu mwenzangu uliyemfyatua na kumchakaza nduli Idi Amin na kuwakomboa waganda. Kila niendapo UG, huwa najisikia fahari niitwapo mkombozi. Wengine hunisonya kwa sababu tulimfyatua nduli tukafyatua M7 ambaye, kwa takriban miaka 40, amekuwa akitembeza undava yeye na familia na marafiki zake. Sorry bro. Siku hizi siruhusiwi kuongea siasa. Hivyo, naomba unisamehe nisikumegee ujiko mwingi tunaoupata tokana na kazi yako.
            Pili, kwa wasiokujua Jenerali na mkuu wa mageshi mstaafu, hasa vijana wa kileo, ni kwamba ulikuwa mwanajeshi tangu ujanani. Ulijiandikisha geshini mwaka 1942 ukiwa na umri wa miaka 20. Hii ni baada ya maza wako kunyotolewa roho kwa tuhuma za kijinga zisizokuwa na kichwa wala miguu za uchawi. Hivyo, ukiwa na vijana wenzako akina Mugendi Nyamatwema na Mkono wa Nzenzere, mliamua kujiandikisha geshini ili mkachichue na baadaye kuitumikia kaya.
Tatu, kwa mujibu wa historia yakeoambaye sisi tunaokujua tunaijua. 

Ulizaliwa Januari 4, 1920 huko Butiama alikozaliwa marehemu baba wa taifa. Hivyo, hamkuwa marafiki tu bali wa poti kama akina mura wapendavyo kuitana yaani wa kunyumba au wa nyumbani. Baada ya kujiandikisha, siyo kujiunga jeshini, ulipelekwa Madagascar na kupata mafunzo ya kigeshi kabla ya kwenda sehemu nyingine tena ukiwa chini ya KEA au King’s African Rifles (KAR) wakati wa mkoloni wa kiinglishi. 

Baadaye, ulipelekwa Nairoberry pale Kahawa Barracks ulipokutana na nduli na kumfundisha ugeshi. Kwa wasiojua, nduli aliposikia kuwa mmowapo wa makamanda waliokuwa wametumwa na kaya kumfyatua ulikuwa mwalimu wake, alichukua helkopta na kutoroka haraka ili asipate cha moto na kipigo cha mbwa kachoka toka kwa Jenerali Chakaza. Maana, alijua shughuli yako Jenerali ambaye kweli ulionyesha vitendo kwa kuikomboa UG ndani ya muda mfupi tofauti na wengi walivyotegemea.
        Katika uhai wako, nakumbuka ulipata masomo mbalimbali nchini China na Kanada na mbali na kuwakilisha Afrika Mashariki London Uingereza kwenye gwaride la Malkia mwaka 1957 mbali na kupigana vita nchini Burma, India, na Ujepu ambako ulijeruhiwa paja na kupona na kuendelea kudunda kigeshi.
            Jenerali, kama lilivyokuwa jina lako, ulichakaza lakini hukuchakaa. Kwani, ni wachache wanaoweza kupiga miaka mia na ushei halafu wakafyatuka wakiwa na hali nzuri kama ulivyokuwa. Mwenyezi Mungu amelipa ujasiri na wema wako kwa kaya yetu. 

    Naomba, ufikapo huko uendako, wasalimie rafiki na ndugu yako Bwana mdogo wako lakini bosi wako Julius Kambarage Nyerere, Eddie Soikoine, Rashid Kawawa, Ali Hassan Mwinyi, Hussein Shekilango, majenerali Abdallah Twalipo, Tumainiel Kiwelu, Ernest Mwita Kyaro, Mti Mkavu Silas Mayunga na wengine wengi bila kusahau wasoja wetu waliodedishwa kule Uganda wakipigania  ukombozi wa kaya yetu. Habari njema ni kwamba CDF wetu wa kwanza, Jenerali Mrisho Sam Hagai Sarakikya bado anadunda tana kama yanki na mgeshi asiye na mfano. Mungu amuongezee miaka kama wewe. Amina. Saluti yake kamanda.
            Kwa vijana wa sasa wasiokujua, natumia fursa hii kuwafyatuliwa ukweli juu ya kutukuka kwa urathi wako. Ulikuwa mkuu wa mageshi yetu ambaye aliteuliwa wiki moja baada ya kurejea toka kumfyatua nduli. Ukakamavu na weledi wako wa medani ya kivita ulisababisha kaya kumfyatua huyu mjivuni aliyekuwa na domo kubwa kiasi cha kuwanyanyasa na kuwatisha maadui zake lakini asifue dafu kwako. 

    Pia, ulikuwa kiongozi usiyejivuna wala kuwatumikisha wenzake zaidi ya kuwatumikia na kuwa tayari kujitoa kafala kwa ajili ya wengine. Umeacha turathi ya kuigwa na kupigiwa mfano kama msoja na mwanakaya fyatu ingawa siku hizi ni wachache wanaoweza kukuiga tokana na uongozi kugeuka uongo na usasi wa ngawira. Hayo tuache nisije nikafyatuliwa bure. Kimsingi, nidhamu yako iwe kijeshi au hata baada ya kustaafu havitasahaulika. Ulitumikia kaya kwa ari na mori vya hali ya juu.
        Nasikitika sitahudhuria mazishi yako kwa vile niko mbali kwenye misheni ya kuokoa kaya toka kwenye ufisi na ufisadi. Sitafaidi sauti za mizinga ikilipuliwa kuonyesha kuwa shujaa umeondoka kishujaa na kuagwa na mafyatu na mashujaa wenzako.
        Tokana na kutokuwa na muda wa kutosha, acha nikuage fyatu mwenzangu. RIP David Bugozi Musuguri shughuli umeimaliza na vita umeshinda.

Chanzo: Mwananchi jana.

Ndoa, Mafanikio na Changamoto Zake

Ni watu wangapi wanatamani wangekuwa matajiri, kwa wale ambao si matajiri au ni matajiri lakini siyo matajiri wakubwa? Wangapi wanatamani kuoa au kuolewa na watu wenye mafanikio yawe kifedha, kielimu hata kimadaraka ambao ndiyo tunawaita matajiri? Bila shaka ni wengi. 

            Mafanikio au utajiri, una changamoto zake hasa kutokana na wahusika wanavyojiona au wanavyoonekana kwa wengine. Pia, mafanikio ni dhana ambayo inaweza kuwa na maana nyingi. Hivyo, hatutazama kwenye kuichambua au kuitafutia maana. Je mafanikio hata maanguko yanaondoa utu wa mtu au kumbadili kuwa kitu kingine? Je ni watu wangapi wanaotoka kwenye familia maskini wakaoa au kuolewa na watu matajiri au wanaotoka kwenye familia maskini wakaoa au kuolewa kwenye familia zilizofanikiwa? 

        Je mafanikio ni nini na tunayapimaji? Si rahisi kutoa majibu kwa maswali haya bila kujadili nini mtu binafsi anatafuta au kutaka.                                 Tunachoweza kufanya  hapa, ni kuangalia baadhi ya kesi zenye kutupa uzoefu ili katika kutafuta mwenza, mhusika ajue la kufanya au kutofanya.
 Je wakati wakitamani huu utajiri, waliwahi kujiuliza uhusiano wake na mafanikio katika mambo mengine muhimu katika maisha kama vile kupata watoto, ndoa bora, furaha, amani, ridhiko la moyo? Japo huu hauchukuliwi kama utajiri kwa vile ahusishi vitu anwai, vinaweza kuwa utajiri wa aina yake tena wenye thamani na umuhimu kuliko fedha au mali, madaraka, sifa na mambo mengine ya namna hii.

         Leo tutaongelea na kuunganisha mafanikio na ndoa. Tunatadurusu watu waliofanikiwa kuwa matajiri tena mabilionea duniani, au wenye madaraka makubwa duniani lakini wakashindwa katika taasisi ya ndoa.
                Kama utajiri wa fedha ungekuwa ndiyo ufanisi katika ndoa, matajiri wakubwa wa dunia kama vile Bill Gates, Elon Musk, na Jeff Bizos wasingetaliki baada ya kushindwa ndoa. Kama usomi ungekuwa ndiyo muhimili wa ndoa, wasomi wengi wasingeishi single pamoja na elimu na taaluma zao. Mapenzi hayana gwiji wa darasani bali wa darasa liitwalo dunia litoalo uzoefu kama tunaotumia mbali na kujielimisha. 

             Hakuna daktari wala profesa wa mapenzi. Hata marais pamoja na kulindwa na kushauriwa sana mbali na kuogopewa tokana na mamlaka yao, hawana mamlaka juu ya ndoa vinginevyo marais au mawaziri wakuu kama Boris Johnson (Uingereza), Justin Trudeau (Kanada), Silivio Berlusconi (Italia), Fredrik Reinfeldt (Sweden), Georgina Meloni (Italia) na marais kama vile Vladimir Putin (Urusi), Daniel arap Moi (Kenya) Fredrick Chiluba (Zambia),  Donald Trump (Marekani), Nicholaus Sarkozy (Ufaransa), Hellen Johnson (Liberia), na Mary Banda (Malawi) wasingeachika na kuishia kuishi wapweke.
            Hata hivyo, wapo watu waliofanikiwa katika yote japo, kwa watu maarufu ni wachache. Kwa uzoefu tu, tuawajua watu wachache wa namna hii kama vile bilionea Warren Buffett ambaye hata hivyo, pamoja na ubililonea wake, huishi maisha ya kawaida. Hatujui kama hii ndiyo sababu ya kuonekana amefanikiwa katika utajiri na ndoa. Pia, yupo Mark Zuckeberg na wengine wachache wakilinganishwa na walioshindwa katika taasisi hii. Hivyo, hatutajifanya majaji wa kuhukumu bali kutoa taaarifa kama chanzo na cheche vya wewe kufanya utafiti wako.
        Japo hatujui sababu za kutofanikiwa kwa ndoa za wahusika hapo juu, tunaweza kujenga dhana mbalimbali kama vile kuwa bize na mali, kuwa fahari tokana na nguvu ya fedha au madaraka kiasi cha kuamini kuwa mhusika anaweza kumpata yeyote amtakaye. 

                Tunajenga hoja hizi kutokana na hisia kuwa watu waliofanikiwa huvutia zaidi ya wasiofanikiwa. Hivyo, hii hali pekee yaweza kuwa chanzo cha kukwama katika ndoa. Hii hutokana na kuweza kuzidiwa ushawishi hata mikakati ya wale wanaotaka kuoa au kuolewa na matajiri. Wanaweza kujifanya kuwa yule ambaye siyo walivyo ili kupata fursa hii hasa wale wasaka ngawira, au kunyenyekea kwa muda ili waweze kupata wanachokitaka halafu wageuke na kurejea ule uhalisia wao. Pia, mafanikio yanaweza kuwa kichaka cha watu wengine kujiona ni bora kuliko wale ambao hawajafanikiwa kama wao. Hivyo, kuyatumia kuwanyanyasa hata kuwatumia kama vifaa vyao kiasi cha kuwaacha pale wanapowachoka au wanapogundua kuwa kumbe walitumika kama chanzo cha mapato kwa wenzao kiasi cha kustuka na kuachana nao. Pia, kupata wale ambao hawakuwategemea kinaweza kuwa chanzo cha kutofanikiwa kwa ndoa.
        Kwa machache tuliyodurusu hapo juu, unaweza kujitafutia mengine zaidi. Hivyo, tunaweza kuhitimisha kuwa mafanikio ya aina moja yanaweza kuwa maanguko ya aina nyingine. Si ajabu. Kuna usemi kuwa Mungu hakupi vyote. Mwingine unasema, kila neema ina mitihani yake na kila mitahani yaweza kuwa na neema zake.

Chanzo: Mwananchi leo.

Msituletee udini na ujinsia katika kaya yetu

Sina ajenda wala sababu, sifa, na tabia za kusifia bali kufyatua kwa haki bila upendeleo wala uonevu. Hivyo, haya niyafyatuayo yanalenga kuelimisha tena bure. Nasisitiza, msinifananishe na chawa au wasifiaje. Kwani, sitafuti chochote. Kwa taarifa yenu, mwakani, inshallah, natia timu kugombea urahis wa kaya. Naona yule anashangaa fyatu tena mlevi akamie kuongoza kaya. Kama walevi hata mafisadi wanaukamia, kwanini daktari kama mimi nijivunge. Nani hataki unene tena wa kula dezo? Kwanza, katiba inaniruhusu. Pili, nina sifa kuliko wote. Ndiyo maana mafyatu walinichagua bila kupingwa kuwa kiongozi wao tena mkuu anayewatumikisha, sorry, anayewatumikia usiku na mchana kwa haki bila undavandava, ujanjaujanja, na uchawa. Mnanifahamu?
        Niende kwenye inshu. Japo sina takwimu, yangefanyika mashindano ya vituko kikaya, kaya yetu ingeshika namba ya juu kwani huwa na vimbwanga, vituko, visa, na mikasa usipime. Naweza kuiita kaya ya mikasa hasa siasa zake. Juzi nilitumiwa clip ya video ikidau kuwa dini fulani inazuia wanawake kuwa viongozi!

         Kwanza, niliipuuzia. Baada ya rafiki yangu kuituma tena akitaka msaada kimawazo, nilianza kuichukulia seriously. 

        Pili, sijui ni nani wanaisambaza, wanalenga nini, kwanini, ili iweje. 

        Tatu, kwanini wakati huu tunapojiandaa kuelekea uchakachuaji, sorry uchaguzi mwakani?         Nne, je wanamlenga nani? 

        Tano, je wanataka kutuchonganisha kwa misingi ya dini na jinsia? 

        Sita, je tutawaruhusu wafanikiwe ili iweje?         Saba, sijui wanachotaka ni nini usawa huu. Nane, je tunachukuliaje mawazo mgando kama haya?
Katika kudurusu kadhia hii, nitajikita kwenye mambo kadhaa. Mosi, kaya yetu haina dini wala jinsia ingawa wanakaya wanavyo vyote viwili na mengine kama hayo kama mali binafsi. Kwa sababu hizo, kaya yetu inaongozwa na katiba siyo misahafu ingawa wakati wa kuapishana huwa tunaitumia. Kisheria, bila kujali dini, jinsi, eneo, ukoo, na mengine kama hayo, kila mwanakaya awe mke au mme ana haki za kuiongoza ilmradi afuate katiba, kanuni, sheria, na taratibu. Kinachotakiwa ni kuwa na sifa husika kuwashawishi wapiga kura kumchagua au kutomchagua kulingana na malengo na matakwa yao ya pamoja kama jamii na kaya.
Kikatiba na mila tuliyojiwekea, rahis wetu ni rahisi, ni alama ya kaya, ni mtumishi wa kaya kinadharia hata kama kivitendo ni bosi na mkuu wetu mwenye madaraka makubwa kuliko sote tuliyompa kwa muda fulani. Kifalsafa na kisheria, rahis ni rahis. Si mwananke wala mwanaume japo ana jinsia haituhusu. Rahis wa kaya ya mafyatu si kiongozi wa dini bali wa kaya. Hivyo, sifa za kuwa kiongozi au rahis hazihitaji wala kufuata sifa za kidini.
Wakati tukitafakari haya, tujiulize. Nani hakuzaliwa, kulelewa, kufunzwa, kutunzwa na kukuzwa na mwanamke? Kama wanaume wako ni mali sana, kwanini usijizae au kudondoka toka mbinguni au kuota kama mti? Hata mti una mama. Kama wanaume wako ni dili, kwanini usiende ukaishi kwenye hiyo kaya ya ndotoni ya wanaume watupu uone mtakavyogeuziana mitutu. Kama mwanamke hafai kuwa kiongozi, mnaoa wa nini na inakuwaje tuamini kuwa kila mwanaume aliyefanikiwa, kuna wanawake wawili nyuma yake yaani mama yake na mkewe? Kumbaff kabisa. Mafyatu wazima mnashindwa jambo dogo kama hili ambalo hata inzi wanalifahamu uzuri? Msituletee bangi zenu tuvurugane mtuibie. Nenda Somaliya mkajifunze. Msitumie dini na udini uchwara kuhalalisha uchochezi, ujinsia, na ukumbaff. Kama mwanamke hafai hivi, kwanini huyo Mungu wenu alimuumba? Kama msingekuwa wachonganisha, wachovu, na wakumbaff, basi mngegomea vitu anavyofanya mwanake kama vile kupika, kubeba mimba, kuzaa, mbali na urodi anaotoa. Nyambaff zenu kabisa.
         Je kuna uongozi wa msingi na muhimu kama huu? Kama tunataka kutenda haki, tumhukumu fyatu kwa tabia zake na si kwa jinsia wala atokako, umri, imani, wala mbari yake. Kaya haina haya mambo ijapokuwa wanakaya wanayo kama mambo binafsi yanayopoteza umuhimu linapokuja kwenye masuala ya pamoja. Hivyo, hawa wanaotaka kutuletea dini, udini, ujinsia, wakivichanganya na siasa, tuwazomee, tuwakemee, na ikibidi tuwaadhibu. Kama wana hoja au hata kutafuta kiki, basi wajitokeze. Wajenge hoja zao wakizingatia misingi na shuruti za katiba ya kaya tuwasikilize lau tupate nafasi ya kujadiliana nao. Vinginevyo, huu ni uchochezi, uchovu, ukale, na ukumbaff vilivyopindukia. 
        Hawa wakumbaff, kama ni wanaume kweli, walishawahi kujiuliza namna walivyopata huo uume wao? Je walituma maombi au kufanya na kushinda mtihani wa kuwa wanaume? Tupo kama tulivyo, pale tulipozaliwa, jinsia tuliyopewa, vipawa na uwezo tulivyo navyo hatujui ni kwanini tulipewa. Mifyatu mipuuzi na mikumbaff kama hii ilifaa iumbike mbu au hizi kama si chawa. Hivyo, wanaotaka kutumia falsafa na mawazo chonganishi na mfu, wasipewe nafasi katika kaya yetu.
Leo nina hasira. Ngoja niachie hapa nisije nikateka, kupoteza, na kunyotoa mafyatu wakumbaff roho. Hivi leo ni siku gani?

Chanzo: Mwananchi leo.

Vitu Vidogo Vifanyavyo Makubwa Katika Ndoa

Mfano, ni wanaume wangapi huwasaidia wake zao kutandika kitanda, kubadili nguo au kuosha watoto, kupika hata kuosha vyombo? Kwa Waswahili wengi, ukiwaambia kuwa hivi ni vitu vidogo vinavyoweza kufanya makubwa katika ndoa, ima watasema umelishwa limbwata au unawaletea uzungu. Unapungukiwa nini ukifanya shughuli hizo hapo juu ambazo, mara nyingi, huachiwa mama? 

        Mfano, katika zama hizi ambapo ushoga umeshamiri, ni vizuri akina baba kuwabadili nguo na kuwaosha watoto wenu wa kiume ili kujua tabia zao na kuwajengea tofauti za kimaumbile. Utajisikiaje ukigundua kwa mfano, msichana wa kazi, amemharibu mtoto wako hadi anageuka shoga? Haya hayapo? Ni uharibifu kiasi gani unaweza kuuepuka kwa tendo dogo tu la baba kuwabadili nguo au kuwaosha watoto wako wa kiume? Japo ndoa za wazungu zina nyufa nyingi kwa ndani, na nyingi zinaweza kuwa maigizo, zina mafunzo. Hawa jamaa wanapenda au wamejizoeza kusaidiana iwe ni kwa kutaka au kulazimika. Hili hatujui vizuri. Tunadhani tabia ya wazungu kusaidiana baina ya wanandoa imetokana na baadhi ya mambo kama vile ughali na ugumu wa kuajili wasaidizi wa ndani, kutowaamini, na mwisho, mwamko wao kuhusiana na haki na usawa wa binadamu.

            Kwa ndoa zao zilivyo, tunaweza kusema mambo hayo hapo juu–––kwa bahati tu makusudi–––– yamewasaidia kuepuka kunyonyana katika ndoa. Hivi huwa unajisikiaje unapokuwa umelemewa na mzigo halafu ukapata msaada kwa mtu mwingine tena saa nyingine asiyekuhusu? Je huwa unajisikiaje unapopewa lift wakati ushatembea au kungoja daladala na kukata tamaa? Vyote hivi vinaweza kukuonyesha–––kama binadamu yeyote­­­­–––tunavyochoka.

            Katika kuishi kwetu kwa takribani miaka 30 katika ndoa, tumejifunza kuwa hakuna kazi ya mke au mume linapokuja suala la kusaidiana. Tumefanya hivyo baada ya kugundua kujiuliza maswali muhimu mfano, mbona hakuna chukula, barabara, magari au nyumba za kike? Kwanini––––kama lengo siyo kunyonyana––––jinsia na ujinsia uje kwenye kazi au hata kipato wakati mwingine kutokana na mfumo dume? Mbali na kusaidiana kuondosha mmoja kuchoka zaidi ya mwingine, kusaidiana, huleta upendo na kuonyesha kuwa wahusika wanawajali wenzao.

            Zama za mama kubeba mtoto mgongoni, jembe begani, na mzigo wa kuni au mavuno kichwani zishapitwa na wakati. Zilifaa zama za uwindaji. Zimepitwa na wakati kutokana na kuwanyonya na kuwazeesha akina mama bila sababu ya kufanya hivyo. Tunadhani wahusika wangejua namna walivyo, au wanavyowazeesha wake zao na hasara itokanayo na hali hiyo, basi wangeacha na kuanza kusaidiana. Wengi wasiojua madhara ya mazoea na utamaduni huu wa kizamani, hawajui madhara yake. Hivyo, kwa wanaosoma makala hii, kama bado umeshikilia ukale huu, umepata la kujifunza au kuwafunza wengine.

            Tumegusia kutandika kitanda au kuosha vyombo. Je hicho kitanda nani anakivuruga kama siyo nyinyi? Kama ni nyinyi, kwanini kazi ya kukitandika iwe ya mtu mmoja? Je hivyo vyombo, nani anavichafua kama siyo nyinyi, watoto au wageni wenu? Je kwanini iwe haki na mazoea kwa mmoja wenu pekee kuachiwa kazi hiyo? Mkisaidiana kufanya usafi na mambo mengine, siyo tu mnaokoa mna na lawama za kichinichini, bali mnaongeza upendo na kujali baina yenu.  

        Tokana na wengi kuona vitu hivi kama vidogo visivyo na maana wala madhara, uozoefu unaonyesha kuwa vile vitu vidogo tunavyoona kuwa ni kazi ya mama, akisaidia mume, vina maana na hata madhara pale haki inapokosekana. Akina mama wanajua fika namna vitu hivi vinavyowafurahisha na kuwaridhisha kuwa wanapendwa na kuthaminiwa. Vidogo hivi vinavyoweza kuzaa makubwa yenye neema au nakama katika ndoa. Kwa wale ambao hawajajaribu kufanya vitu hivi, tunawashauri wajaribu waone namna vinavyofanya ndoa ifane na maisha kuwa mazuri na rahisi. Mkeo ni mwenzako, mwenzi wako na mshirika wako tofauti na dhana potofu kuwa mke ni msaidizi wako. Haya yemepitwa na wakati.

            Tumalizie. Hata ile dhana ya kikale kuwa Mungu alimuumba Adamu kwanza na akamtoa Eva kwenye ubavu wake ili awa msaidizi wake tunaipinga japo hatutaki kuingilia mambo ya dini. Hata hivyo, kama mambo haya yamewaharibu watu wetu, tutafanya nini kujilinda na kujitetea. Tia akilini.

Chanzo: Mwananchi J'pili leo.

Barua kwa wanaotaka na wanaokataa kubadili katiba

Kwa wanaofuatia rubaa za kimataifa watakuwa wanajua msiba mzito uliotokea kaya ya jirani. Si wamemfyatua mtukufu mpendwa, msemahovyo, sorry, ‘msemakweli’ makamu wa rahis kiasi cha kumtia presha hadi akalazwa na kuanguka toka kwenye utufukufu akiwa kitandani. Mwaka 2014 niliarikwa na rafiki yangu al marhum Moi Kibaki kumshauri juu ya kubadili katiba ya kaya. Baada ya kunisikiliza kwa muda mrefu alijibu kwa mkato akisema “wewe hovyo kabisa mafi ya kuku. Unataka kuzuia demokrasia ili kuendeleza ufisadi na uimla!” Sikumjibu zaidi ya kufunga virago na kujiondokea. 

    Hata hivyo nilimuonya kuwa asinilaumu siku mafyatu wakifyatuka na kuitumia katiba mpya kufyatuana hasa kuwafyatua wanene. Sasa haiwi haiwi huwa. Si walimfyatua jamaa aliyekunywa kwenye kombe la madaraka akajisahau na kusahau kuwa maulaji, hasa ya kuaminiwa na mafyatu, yana mwisho na mwisho wenyewe unaweza kuwa wa aibu na karaha.
            Tokana na kaya yetu kuwa ya amani hata kama ni ya imani, nashauri wanene wetu wasibadili katiba kiasi cha kuruhusu wafyatuliwe kila mara bila kujali nyadhifa zao. Mambo ya kubadili katiba ni ya kikoloni. Maana, huwapa mafyatu fursa ya kufyatuka na kufyatua wanene hovyo hovyo kiasi cha wanene kujikuta pakanga bila sababu. Natoa sababu zifuatazo kuwa chondechonde tusifanye makosa tukabadili katiba kwani, kufanya hivyo:
            Mosi, tutawatoa mafyatu usingizini kiasi cha kuwafyatua wakaamua kufyatua. Ni kuwaongezea mafyatu madaraka makubwa wakati wao ni wadogo.
        Pili, tutawaongezea wanene presha kiasi cha kuwalazimisha kula kwa uangalifu badala ya kula kwa miguu na mikono tena bila kunawa wala kutosheka mbali na hata wengine kutapika humo waliamo. Nani anataka kadhia hii ya kujitakia? Si muliwashuhudia Gen Ziro wa kule wakikinukisha kwa kudai kuwa ni haki yao kikatiba? 

    Hivi tunakwenda wapi kiasi cha kuruhusu wadogo kuwafyatua wanene na kutishia amani na usalama wa kaya? Hakuna kitu kiliniudhi na kutamani niteke, kupoteza, na kunyotoa roho za mafyatu kama kuhoji hata mamlaka ya ofisi ya First Lady. Mifyatu imeshaambiwa kuwa ni First Lady. Mnahoji nini wakati ana-share bedroom na munene wa kaya? 

        Lipo jamaa ambalo nilitamani nilizabe makofi lililosema eti ofisi ya First Lady ni matokeo ya bedroom politics, yaani siasa za chumba cha kulala! Ebo! Kuna ubaya gani madaraka kuwa mali ya kaya ya munene anayetawala? Hamjui kuwa First Lady ndiye anajua kila kitu cha munene?
        Tatu, ni hatari maana, kufanya hivyo, ni kuwafyatua mafyatu ambao, kwa ufyatu wao watawafyatua wanene kila mara kiasi cha kuwatia woga hata adabu jambo ambalo si safi kwa amani.
        Nne, ni hatari kuwapa madaraka makubwa wadogo ili wawafyatue wakubwa. Kama mkifanya hivyo, mtapunguza hata kuondoa hadhi ya unene. Unene ni kwa wanene na udogo ni kwa wadogo.
        Tano, tujue. Wanene huchaguliwa na Mungu. Unapoanza kugawa madaraka yao kwa wadogo wawafyatue huoni ni kinyume na mapenzi ya Mungu aliyewateua ingawa huwa hapigi kura?
Sita, kutoa madaraka kwa mafyatu ni kuwapa ukubwa wadogo wakati mafyatu siyo wakubwa wala wenye kujua mambo makubwa kama kutafuna kaya na kutumia madaraka tena waliyopewa na Mungu. Kwanini kuwaghasi wasioghasiwa, kuwasumbua wasiosumbuliwa hata kuwafyatua wasiofyatuliwa? 

        Tunafanya hivi kwa faida ya nani? Nadhani hawa wanaotaka kubadili katiba wanatumwa na mabeberu ambao, hata hivyo, ni wakarimu. Kwani, ndiyo wanaotoa njuluku kwa wanene wanaotaka tuwaone na kuamini kuwa ni viumbe wabaya wanaoweza kuwa maadui wa kaya. Wakitoa njuluku kwa kaya huo siyo ubeberu bali ufadhili. 

        Ni kosa kwa wafadhili kutaka na wadogo wafaidi unene wakati wao siyo wanene.
        Saba, kubadili katiba ni jambo la hatari sana kwa kaya. Maana huwapunguzia wenye madaraka madaraka na kuwapa wadogo madaraka wakati hawayahitaji wala hawakuchaguliwa na Mungu.
        Nane, kubadili katiba siyo kuleta uhuru zaidi bali udhuru. Kwanza, nani aliwaambia kuwa tunataka uhuru mwingine wakati uhuru wenyewe tuliupata miaka mingi iliyopita? Kubadili katiba na kutoa uhuru huu wa kifyatu ni ukoloni wa kizungu ambapo kila fyatu anajiona yeye ni yeye na anaweza kuwatisha hata kuwafukuza wanene kama walivyofaya hawa mafyatu wa kaya jirani.
        Je sasa nini kifanyike? Nashauri yafuatayo:
        Mosi, tusibadili katiba bali tuifanyie marekebisho na kutamka wazi kuwa sisi hatutaki fujo.
        Pili, tuanzishe utaratibu wetu wa chata kimoja ili kuepuka usumbufu kwa wanene hata wadogo. Maana, tukiwa na chata kimoja, mambo ya kutekana na kupotezana yatatoweka. Hapatakuwa na haja ya kushikana uchawi wala kuwauliza wanene kwanini wanakula na kunenepa. Hivi kweli mnataka wale halafu wakonde? 

     Kweli mnataka wale kwa kupigiwa kelele na kusumbuliwa au kutishiwa kutimliwa kama huyu jamaa hapo juu aliyetemeshwa ulaji tena kwa haraka hata kabla hajanenepa vilivyo?
        Mwisho, napendekeza tufute hata hii katiba ili tuendeshwe kwa maono ya waona maono.
Lo! Kumbe niko bongolalaland!

Chanzo: Mwananchi leo.

Maisha, Ndoa, na Thamani Yake

Pamoja na ubunifu, ujasiri, usiri, na upekee wa binadamu, hakuna kitu chenye thamani na kinacho mhangaisha binadamu kama maisha yake ya kibinafsi na kijamii. Baada ya uhai, kinachofuatia ni ndoa hata kabla ya madaraka, ukwasi, umaarufu na usomi. Kila mtu anautaka ukwasi, umaarufu, na mafanikio hata kwa kudhulumu, kuumiza wengine hata kuvunja sheria. Wapo wanaowaibia wenzao hasa wafanyakazi wa umma wasio waaminifu, ili kufanikisha ndoa zao. Wapo wanaofikia hata kuhatarisha usalama wa ajira zao kwa sababu ya ndoa. Mfano, chukulia rais anayerubuniwa na mkewe kuwa fisadi. Au chukulia mtu anayeibia wengine ili kuwasomesha watoto wake au kumfurahisha mwenzi wake. Kwani haya hayapo? Chukulia mtu anayepata ajira anaamua kuwajaza ndugu wakiwamo upande wa mwenzi wake.

Baada ya kufungwa ndoa, inachofuata ni kupata watoto ingawa siku hizi, hasa kwenye mataifa ya magharibi, watoto si shemu ya ndoa. Watoto nao wanakuja na mitahani yao hasa wakati huu ambapo utandawazi umetanda na kuchukua nafasi za wazazi kimaadili na kimalezi. Unapopata watoto unafanikisha familia yako. Unawapo wapatia elimu tena wengine aghali kwa fedha za dhuluma, lengo ni kufanikisha na kuleta furaha kwa familia yako ambayo chanzo chake ni ndoa. Vyote hivi ni muhimu kwa binadamu walio wengi. Pamoja na umuhimu wake, vyote hivi hurejea kwenye mhimili mmoja uitwao ndoa.

Ndoa ina thamani ya ajabu hata zaidi ya utajiri. Unaweza kuwaamini wafanyakazi wako biashara yako hata magari ya thamani lakini huwezi kuwaamini ndoa yako. Chukulia jogoo na jike au mbuzi hata ng’ombe zizini mwako. Beberu, dume au mwenzake wa jirani akionekana anavizia vizia nyumba yako, hatashuku kingine zaidi ya kuibiwa mpenzi wake. Hatahofia kuibiwa vifaranga, vitoto au ndama wao. Hatahofia kupigwa bali kuibiwa mwenzi wake ambaye ni jike uliowafuga pamoja. Tumeshuhudia mabeberu ya mbuzi hata madume ya ng’ombe yakipigana hata kutoana mapembe. Yote ni juu ya kulinda tunu iitwayo mapenzi yaliyo katika ndoa ambayo inapaswa kulindwa kwa gharama yoyote hata ikibidi kupoteza maisha ili kulinda heshima na thamani yake.

Je kama wanyama wanaweza kuhatarisha maisha yao na ya wenzao, hali iko kwa wanadamu wenye mifumo na akili vya hali ya juu? Tukubaline bila kufichana. Ukipasua moyo wa kila mwanamke au mwanaume, utakuta sehemu kubwa inahangaishwa inatawaliwa na mapenzi, madaraka, mafanikio na umri mrefu vyote vyenye kuleta furaha na ridhiko ambayo hutua kwenye ndoa.

Wandishi wa kitabu hiki ni wanandoa ambao, kama wengine wamepitia, kukwazwa, na hatimaye kujinausua kutokana na masahibu ya ndoa kiasi cha kupata ujuzi na uzoefu wa kuweza kuwamegea wengine. Miaka zaidi ya 27 katika taasisi hii tena kwa furaha na upendo si lelemama wala vitu vidogo vya kufutikwa chini ya busati au kaburi la sahau. Kwanini tunatumia uzoefu wetu wa ndoa? Ni kwa sababu ndicho kitu cha maana kwetu zaidi ya vingine tulivyo navyo. Tuna magari, majumba, mashamba, na fedha. Vyote hatuvielezei zaidi ya ndoa yetu. Kwetu ndoa yetu imekuwa ni utajiri usio na mfano. Ndoa yetu imefungiwa Afrika lakini tumeishi Amerika ya Kaskazini kwa mingi ya miaka yake. Tumepata watoto wetu wa kwanza Afrika na wa mwisho Amerika ya Kaskazini nchini Kanada. Tumesoma kule kadhalika watoto wetu.

Kabla ya kukubaliana au kupingana nasi, kwanza jiulize. Ni nini kivutio cha mafanikio na maanguko yako? Ni nani hupenda akuelewe, akuthamini, akujali, na kukutambua kuliko wengine wote waliokuzunguka kuanzia wazazi, watoto, marafiki, wafanyakazi wenzako hata majirani kama siyo mwenzi wako ambaye anaweza hata kukufanya ubadilishe nguo au kiatu ulivyopanga kuvalia kwenye mtoko wako wa maana? Bila shaka ni yule uliyemchagua ndiye anaweza kukuchagulia hata uonekane au kutokaje. Nkwazi alipokuwa anapata shahada yake ya uzamivu (PhD) alipanga kuvaa shuti ya kijivu. Nesaa alipinga chaguo hili la suti katika siku yake muhimu na kumchagulia suti ya samawi. Hakuna aliyechagua watoto, ndugu wala majirani. Lakini yupo mmoja atokanaye na mipango na makusudio yako ya dhati. Naye si mwingine ni mwenzi awe mke au mume.

Chanzo: Mwananchi leo.

Nyerere, Tumetoka Kutegemeana Hadi Kutekana

Mwl Julius Kambarage Burito,

Shikamoo baba wa taifa. Naamini huko uliko wala hupumziki kutokana na yanayotupata mafyatu wenzako. Hivyo, naandika toka mafichoni sasa. Naona umestuka. Ndiyo. Niko mafichoni. Hata ninapoongea ni kwa sauti ya chini ili wasije kugundua. Mwanao naogopa kutekwa, kupotezwa, hata kuja huko haraka bila kutaka wala kutarajia ili lau niwasaidie mafyatu wanaofyatuliwa na mafyatu wanene na wale mafyatu wanaowateka. Japo nimekuwa nikikuhabarisha kinachoendelea kama si moja kwa moja ni kupitika kwa Madaraka, hili sikuwahi kukujuza. Hata Madaraka hajakujulisha kutokana na kuwa bize na mambo mengine ya kifamilia hasa kumuangalia bi Mkubwa wako. Sikukujulisha  hili tokana na kudhani kuwa kadhia hii ilikuwa ni wingu linapita. Baada ya kuona wingu lenyewe halitoki bali linageuka donda ndugu, heri nikijuze lau utuombee. Usishangae kwanini kuomba wewe uwaombee walio hai badala ya wao kukuombea.

Huku, siku hizi, hakuna waombaji bali wapigaji wajitiao kufanya miujiza uchwara yaani kuwaibia makapuku wajinga na waliokata tamaa mbali ya uvivu wa kufikiri. Siku hizi, waombaji wanaombea wanene badala ya kuwapa vipande vyao.  Nao, siku hizi wamekuwa sehemu ya wanene kiasi cha kuchanganya religion na politics.  Inakera na kuchanganya. Maana, tofauti ya wanene wa neno na wapiga ramli hakuna. Dini zimegeka duni. Uongozi umegeuzwa uongo. Woga umegeuka ujasiri na heshima imegeuka aibu. Hayo tuyaache.

Najua uliamzisha, kujenga, na kutuachia kaya ya Ujamaa na Kujitegemea. Kama nilivyowahi kukujuza, baadaye iligeuka kaya ya uhujumaa na kujimegea. Sasa imeongeza sifa nyengine. Ukipata unene, unaugeuza mali ya ukoo wako, marafiki, jamaa, na kwenu. Unaweza kujenga uwanja wa ndege hata kijijini mwako na mafyatu wasikifyatukie wala kunung'unika Unaendeleza ulikozaliwa hata ukiacha maeneo mengi nyeti.Tumetoka kwenye kutegemeana na kujaliana kwenda kwenye kutekana na kupotezana na kuuana. Badala ya kuwa Wajamaa tumegeuka watekaji na wahujumu wa roho na mali za mafyatu. Ukiwauliza wanene kuhusu utekaji na unyotoaji roho vilivyoanza kuzoeleka, wanazoza bila aibu kuwa siyo kayani tu bali dunia nzima. Kinachotisha wanatekwa mafyatu wa chata fulani. 

Kadhia hii ilianza pindi yule jamaa uliyemfyayua asiwe rahis baadaye akawa kuachia ngazi. Ghafla bin vuu, alirithiwa na jamaa aliyemzidi ketu na kumtumia. Hapo ndipo urais ulibadilika ukawa uungu hadi urahisi baada ya kuwa nyenzo ya kupigia njuluku za mafyatu. Rahis alijigeuza na kugeuzwa hadi kuitwa mungu. Tokana na hali hii, kila aliyetofautiana na mungufyatu huyu alipatizwa ikwemo kutekwa kupotezwa au kuuana. Kwa waliomsifu hata mambo ya hovyo, kama ambavyo ungeyaita kwa ukali, unaula bila kuguswa na yeyote hata awe na kifua kikubwa kiasi gani. Tofauti na zama zako tumejengewa woga kujikomba kujipendekeza kusifiana ha kuhadaana. Japo hata wakati wako woga ulikuwepo huu umepitiliza. Siku zile tulijali kudumisha na kulinda ufyatu. Siku hizi ufyatu umezikwa. Vinaabudiwa vitu hasa unene kama tikiti ya kula dezo. Mafyatu wanadhalilika, kudhalilishwa, na kudhalilishana hakuna mfano.

Mwl. unawezaamini kuwa tuna mafyatu wanaoonea fahari kuita au kuitwa chawa? Baaada ya ujinga huu kuanza kuzoeleka, tunangoja kuona kunguni wadudu wengine wanyonyao wakigeuka masuperstars. Siku hizi, kuna utitiri wa vyombo vya habari. Hata hivyo, havina meno. Kila yakiota ima yanang'olewa au midomo kutiwa kufuli. Siku hizi, kale ka mchezo ka kuhoji kila kitu kamekufa. Ingawa kalianza wakati wa enzi zako kinamna, siku hizi ndo usiseme. Kuhoji au kushuku hata kuchukia siyo haki tena. Kwanini uchukie na kuwachukiza wanene? Kwanini uwahoji au kuwashuku wakati wao ndo wabeba na wenye maono na hata maoni. Badala yake, tunaimba mapambio. Siku hizi, hatufikiri. Ukijitia kufikirifikiri ili uhoji, unatekwa na kupotezwa, na hakuna anayejali wala kukamatwa. Wanafikiri wabeba maono kwa ajili yetu. Siku hizi kuna miujiza ya kisiasa. Juzi nilishuhudia kitegemezi cha mnene kikitoa misaada ya mamiloini nikanusurika kufa kwa mshangao na woga. Nihoji nipotezwe. Nimezee nife kwa presha. Hayo sasa ndo maisha yetu. Baada ya kuzidiwa kete, siku hizi, naandika mashairi lau kujiliwaza ila siyo kusifu visivyosifika. Siku hizi, hata makombo yanaitwa chakula kipya. 

Tunaweza kuhamisha mafyatu kupisha wanyama au wawekezaji watuwekezee njuluku ingawa nazo hatuzioni na kuzifaidi isipokuwawanene wachache wenye meno..

Siku hizi, tunajenga vitu na kubomoa ufyatu. Tunajisifu kwa kuwa na vitu hata kama ni masikini wa ufyatu. Mafyatu wako tayari kufyanya lolote hata kama ni kudhalilishwa ilmradi tonge liende kinywani japo si wote. Hiki ndicho chanzo na siri ya mafyatu kushabikia kuiitwa na kuwa machawa. Bado kunguni na viroboto hata mbu kama si nune.

Mwisho, kuna aina fulani ya uchangudoa wa kimaadili unaoanza kukubalika hata kuzoeleka. Zamani mlipambana na ufusadi. Siku hizi tunaupamba na kupambana na wanaopambana nao. Siku hizi tunajimegea badala ya kujitegeme. Kwa leo, kwa faradhi na taradhi, niishie hapa.

Basi lala salama Mwalimu.

Chanzo: Mwananchi leo