Ndoa, Mafanikio na Changamoto Zake

Ni watu wangapi wanatamani wangekuwa matajiri, kwa wale ambao si matajiri au ni matajiri lakini siyo matajiri wakubwa? Wangapi wanatamani kuoa au kuolewa na watu wenye mafanikio yawe kifedha, kielimu hata kimadaraka ambao ndiyo tunawaita matajiri? Bila shaka ni wengi. 

            Mafanikio au utajiri, una changamoto zake hasa kutokana na wahusika wanavyojiona au wanavyoonekana kwa wengine. Pia, mafanikio ni dhana ambayo inaweza kuwa na maana nyingi. Hivyo, hatutazama kwenye kuichambua au kuitafutia maana. Je mafanikio hata maanguko yanaondoa utu wa mtu au kumbadili kuwa kitu kingine? Je ni watu wangapi wanaotoka kwenye familia maskini wakaoa au kuolewa na watu matajiri au wanaotoka kwenye familia maskini wakaoa au kuolewa kwenye familia zilizofanikiwa? 

        Je mafanikio ni nini na tunayapimaji? Si rahisi kutoa majibu kwa maswali haya bila kujadili nini mtu binafsi anatafuta au kutaka.                                 Tunachoweza kufanya  hapa, ni kuangalia baadhi ya kesi zenye kutupa uzoefu ili katika kutafuta mwenza, mhusika ajue la kufanya au kutofanya.
 Je wakati wakitamani huu utajiri, waliwahi kujiuliza uhusiano wake na mafanikio katika mambo mengine muhimu katika maisha kama vile kupata watoto, ndoa bora, furaha, amani, ridhiko la moyo? Japo huu hauchukuliwi kama utajiri kwa vile ahusishi vitu anwai, vinaweza kuwa utajiri wa aina yake tena wenye thamani na umuhimu kuliko fedha au mali, madaraka, sifa na mambo mengine ya namna hii.

         Leo tutaongelea na kuunganisha mafanikio na ndoa. Tunatadurusu watu waliofanikiwa kuwa matajiri tena mabilionea duniani, au wenye madaraka makubwa duniani lakini wakashindwa katika taasisi ya ndoa.
                Kama utajiri wa fedha ungekuwa ndiyo ufanisi katika ndoa, matajiri wakubwa wa dunia kama vile Bill Gates, Elon Musk, na Jeff Bizos wasingetaliki baada ya kushindwa ndoa. Kama usomi ungekuwa ndiyo muhimili wa ndoa, wasomi wengi wasingeishi single pamoja na elimu na taaluma zao. Mapenzi hayana gwiji wa darasani bali wa darasa liitwalo dunia litoalo uzoefu kama tunaotumia mbali na kujielimisha. 

             Hakuna daktari wala profesa wa mapenzi. Hata marais pamoja na kulindwa na kushauriwa sana mbali na kuogopewa tokana na mamlaka yao, hawana mamlaka juu ya ndoa vinginevyo marais au mawaziri wakuu kama Boris Johnson (Uingereza), Justin Trudeau (Kanada), Silivio Berlusconi (Italia), Fredrik Reinfeldt (Sweden), Georgina Meloni (Italia) na marais kama vile Vladimir Putin (Urusi), Daniel arap Moi (Kenya) Fredrick Chiluba (Zambia),  Donald Trump (Marekani), Nicholaus Sarkozy (Ufaransa), Hellen Johnson (Liberia), na Mary Banda (Malawi) wasingeachika na kuishia kuishi wapweke.
            Hata hivyo, wapo watu waliofanikiwa katika yote japo, kwa watu maarufu ni wachache. Kwa uzoefu tu, tuawajua watu wachache wa namna hii kama vile bilionea Warren Buffett ambaye hata hivyo, pamoja na ubililonea wake, huishi maisha ya kawaida. Hatujui kama hii ndiyo sababu ya kuonekana amefanikiwa katika utajiri na ndoa. Pia, yupo Mark Zuckeberg na wengine wachache wakilinganishwa na walioshindwa katika taasisi hii. Hivyo, hatutajifanya majaji wa kuhukumu bali kutoa taaarifa kama chanzo na cheche vya wewe kufanya utafiti wako.
        Japo hatujui sababu za kutofanikiwa kwa ndoa za wahusika hapo juu, tunaweza kujenga dhana mbalimbali kama vile kuwa bize na mali, kuwa fahari tokana na nguvu ya fedha au madaraka kiasi cha kuamini kuwa mhusika anaweza kumpata yeyote amtakaye. 

                Tunajenga hoja hizi kutokana na hisia kuwa watu waliofanikiwa huvutia zaidi ya wasiofanikiwa. Hivyo, hii hali pekee yaweza kuwa chanzo cha kukwama katika ndoa. Hii hutokana na kuweza kuzidiwa ushawishi hata mikakati ya wale wanaotaka kuoa au kuolewa na matajiri. Wanaweza kujifanya kuwa yule ambaye siyo walivyo ili kupata fursa hii hasa wale wasaka ngawira, au kunyenyekea kwa muda ili waweze kupata wanachokitaka halafu wageuke na kurejea ule uhalisia wao. Pia, mafanikio yanaweza kuwa kichaka cha watu wengine kujiona ni bora kuliko wale ambao hawajafanikiwa kama wao. Hivyo, kuyatumia kuwanyanyasa hata kuwatumia kama vifaa vyao kiasi cha kuwaacha pale wanapowachoka au wanapogundua kuwa kumbe walitumika kama chanzo cha mapato kwa wenzao kiasi cha kustuka na kuachana nao. Pia, kupata wale ambao hawakuwategemea kinaweza kuwa chanzo cha kutofanikiwa kwa ndoa.
        Kwa machache tuliyodurusu hapo juu, unaweza kujitafutia mengine zaidi. Hivyo, tunaweza kuhitimisha kuwa mafanikio ya aina moja yanaweza kuwa maanguko ya aina nyingine. Si ajabu. Kuna usemi kuwa Mungu hakupi vyote. Mwingine unasema, kila neema ina mitihani yake na kila mitahani yaweza kuwa na neema zake.

Chanzo: Mwananchi leo.

Msituletee udini na ujinsia katika kaya yetu

Sina ajenda wala sababu, sifa, na tabia za kusifia bali kufyatua kwa haki bila upendeleo wala uonevu. Hivyo, haya niyafyatuayo yanalenga kuelimisha tena bure. Nasisitiza, msinifananishe na chawa au wasifiaje. Kwani, sitafuti chochote. Kwa taarifa yenu, mwakani, inshallah, natia timu kugombea urahis wa kaya. Naona yule anashangaa fyatu tena mlevi akamie kuongoza kaya. Kama walevi hata mafisadi wanaukamia, kwanini daktari kama mimi nijivunge. Nani hataki unene tena wa kula dezo? Kwanza, katiba inaniruhusu. Pili, nina sifa kuliko wote. Ndiyo maana mafyatu walinichagua bila kupingwa kuwa kiongozi wao tena mkuu anayewatumikisha, sorry, anayewatumikia usiku na mchana kwa haki bila undavandava, ujanjaujanja, na uchawa. Mnanifahamu?
        Niende kwenye inshu. Japo sina takwimu, yangefanyika mashindano ya vituko kikaya, kaya yetu ingeshika namba ya juu kwani huwa na vimbwanga, vituko, visa, na mikasa usipime. Naweza kuiita kaya ya mikasa hasa siasa zake. Juzi nilitumiwa clip ya video ikidau kuwa dini fulani inazuia wanawake kuwa viongozi!

         Kwanza, niliipuuzia. Baada ya rafiki yangu kuituma tena akitaka msaada kimawazo, nilianza kuichukulia seriously. 

        Pili, sijui ni nani wanaisambaza, wanalenga nini, kwanini, ili iweje. 

        Tatu, kwanini wakati huu tunapojiandaa kuelekea uchakachuaji, sorry uchaguzi mwakani?         Nne, je wanamlenga nani? 

        Tano, je wanataka kutuchonganisha kwa misingi ya dini na jinsia? 

        Sita, je tutawaruhusu wafanikiwe ili iweje?         Saba, sijui wanachotaka ni nini usawa huu. Nane, je tunachukuliaje mawazo mgando kama haya?
Katika kudurusu kadhia hii, nitajikita kwenye mambo kadhaa. Mosi, kaya yetu haina dini wala jinsia ingawa wanakaya wanavyo vyote viwili na mengine kama hayo kama mali binafsi. Kwa sababu hizo, kaya yetu inaongozwa na katiba siyo misahafu ingawa wakati wa kuapishana huwa tunaitumia. Kisheria, bila kujali dini, jinsi, eneo, ukoo, na mengine kama hayo, kila mwanakaya awe mke au mme ana haki za kuiongoza ilmradi afuate katiba, kanuni, sheria, na taratibu. Kinachotakiwa ni kuwa na sifa husika kuwashawishi wapiga kura kumchagua au kutomchagua kulingana na malengo na matakwa yao ya pamoja kama jamii na kaya.
Kikatiba na mila tuliyojiwekea, rahis wetu ni rahisi, ni alama ya kaya, ni mtumishi wa kaya kinadharia hata kama kivitendo ni bosi na mkuu wetu mwenye madaraka makubwa kuliko sote tuliyompa kwa muda fulani. Kifalsafa na kisheria, rahis ni rahis. Si mwananke wala mwanaume japo ana jinsia haituhusu. Rahis wa kaya ya mafyatu si kiongozi wa dini bali wa kaya. Hivyo, sifa za kuwa kiongozi au rahis hazihitaji wala kufuata sifa za kidini.
Wakati tukitafakari haya, tujiulize. Nani hakuzaliwa, kulelewa, kufunzwa, kutunzwa na kukuzwa na mwanamke? Kama wanaume wako ni mali sana, kwanini usijizae au kudondoka toka mbinguni au kuota kama mti? Hata mti una mama. Kama wanaume wako ni dili, kwanini usiende ukaishi kwenye hiyo kaya ya ndotoni ya wanaume watupu uone mtakavyogeuziana mitutu. Kama mwanamke hafai kuwa kiongozi, mnaoa wa nini na inakuwaje tuamini kuwa kila mwanaume aliyefanikiwa, kuna wanawake wawili nyuma yake yaani mama yake na mkewe? Kumbaff kabisa. Mafyatu wazima mnashindwa jambo dogo kama hili ambalo hata inzi wanalifahamu uzuri? Msituletee bangi zenu tuvurugane mtuibie. Nenda Somaliya mkajifunze. Msitumie dini na udini uchwara kuhalalisha uchochezi, ujinsia, na ukumbaff. Kama mwanamke hafai hivi, kwanini huyo Mungu wenu alimuumba? Kama msingekuwa wachonganisha, wachovu, na wakumbaff, basi mngegomea vitu anavyofanya mwanake kama vile kupika, kubeba mimba, kuzaa, mbali na urodi anaotoa. Nyambaff zenu kabisa.
         Je kuna uongozi wa msingi na muhimu kama huu? Kama tunataka kutenda haki, tumhukumu fyatu kwa tabia zake na si kwa jinsia wala atokako, umri, imani, wala mbari yake. Kaya haina haya mambo ijapokuwa wanakaya wanayo kama mambo binafsi yanayopoteza umuhimu linapokuja kwenye masuala ya pamoja. Hivyo, hawa wanaotaka kutuletea dini, udini, ujinsia, wakivichanganya na siasa, tuwazomee, tuwakemee, na ikibidi tuwaadhibu. Kama wana hoja au hata kutafuta kiki, basi wajitokeze. Wajenge hoja zao wakizingatia misingi na shuruti za katiba ya kaya tuwasikilize lau tupate nafasi ya kujadiliana nao. Vinginevyo, huu ni uchochezi, uchovu, ukale, na ukumbaff vilivyopindukia. 
        Hawa wakumbaff, kama ni wanaume kweli, walishawahi kujiuliza namna walivyopata huo uume wao? Je walituma maombi au kufanya na kushinda mtihani wa kuwa wanaume? Tupo kama tulivyo, pale tulipozaliwa, jinsia tuliyopewa, vipawa na uwezo tulivyo navyo hatujui ni kwanini tulipewa. Mifyatu mipuuzi na mikumbaff kama hii ilifaa iumbike mbu au hizi kama si chawa. Hivyo, wanaotaka kutumia falsafa na mawazo chonganishi na mfu, wasipewe nafasi katika kaya yetu.
Leo nina hasira. Ngoja niachie hapa nisije nikateka, kupoteza, na kunyotoa mafyatu wakumbaff roho. Hivi leo ni siku gani?

Chanzo: Mwananchi leo.

Vitu Vidogo Vifanyavyo Makubwa Katika Ndoa

Mfano, ni wanaume wangapi huwasaidia wake zao kutandika kitanda, kubadili nguo au kuosha watoto, kupika hata kuosha vyombo? Kwa Waswahili wengi, ukiwaambia kuwa hivi ni vitu vidogo vinavyoweza kufanya makubwa katika ndoa, ima watasema umelishwa limbwata au unawaletea uzungu. Unapungukiwa nini ukifanya shughuli hizo hapo juu ambazo, mara nyingi, huachiwa mama? 

        Mfano, katika zama hizi ambapo ushoga umeshamiri, ni vizuri akina baba kuwabadili nguo na kuwaosha watoto wenu wa kiume ili kujua tabia zao na kuwajengea tofauti za kimaumbile. Utajisikiaje ukigundua kwa mfano, msichana wa kazi, amemharibu mtoto wako hadi anageuka shoga? Haya hayapo? Ni uharibifu kiasi gani unaweza kuuepuka kwa tendo dogo tu la baba kuwabadili nguo au kuwaosha watoto wako wa kiume? Japo ndoa za wazungu zina nyufa nyingi kwa ndani, na nyingi zinaweza kuwa maigizo, zina mafunzo. Hawa jamaa wanapenda au wamejizoeza kusaidiana iwe ni kwa kutaka au kulazimika. Hili hatujui vizuri. Tunadhani tabia ya wazungu kusaidiana baina ya wanandoa imetokana na baadhi ya mambo kama vile ughali na ugumu wa kuajili wasaidizi wa ndani, kutowaamini, na mwisho, mwamko wao kuhusiana na haki na usawa wa binadamu.

            Kwa ndoa zao zilivyo, tunaweza kusema mambo hayo hapo juu–––kwa bahati tu makusudi–––– yamewasaidia kuepuka kunyonyana katika ndoa. Hivi huwa unajisikiaje unapokuwa umelemewa na mzigo halafu ukapata msaada kwa mtu mwingine tena saa nyingine asiyekuhusu? Je huwa unajisikiaje unapopewa lift wakati ushatembea au kungoja daladala na kukata tamaa? Vyote hivi vinaweza kukuonyesha–––kama binadamu yeyote­­­­–––tunavyochoka.

            Katika kuishi kwetu kwa takribani miaka 30 katika ndoa, tumejifunza kuwa hakuna kazi ya mke au mume linapokuja suala la kusaidiana. Tumefanya hivyo baada ya kugundua kujiuliza maswali muhimu mfano, mbona hakuna chukula, barabara, magari au nyumba za kike? Kwanini––––kama lengo siyo kunyonyana––––jinsia na ujinsia uje kwenye kazi au hata kipato wakati mwingine kutokana na mfumo dume? Mbali na kusaidiana kuondosha mmoja kuchoka zaidi ya mwingine, kusaidiana, huleta upendo na kuonyesha kuwa wahusika wanawajali wenzao.

            Zama za mama kubeba mtoto mgongoni, jembe begani, na mzigo wa kuni au mavuno kichwani zishapitwa na wakati. Zilifaa zama za uwindaji. Zimepitwa na wakati kutokana na kuwanyonya na kuwazeesha akina mama bila sababu ya kufanya hivyo. Tunadhani wahusika wangejua namna walivyo, au wanavyowazeesha wake zao na hasara itokanayo na hali hiyo, basi wangeacha na kuanza kusaidiana. Wengi wasiojua madhara ya mazoea na utamaduni huu wa kizamani, hawajui madhara yake. Hivyo, kwa wanaosoma makala hii, kama bado umeshikilia ukale huu, umepata la kujifunza au kuwafunza wengine.

            Tumegusia kutandika kitanda au kuosha vyombo. Je hicho kitanda nani anakivuruga kama siyo nyinyi? Kama ni nyinyi, kwanini kazi ya kukitandika iwe ya mtu mmoja? Je hivyo vyombo, nani anavichafua kama siyo nyinyi, watoto au wageni wenu? Je kwanini iwe haki na mazoea kwa mmoja wenu pekee kuachiwa kazi hiyo? Mkisaidiana kufanya usafi na mambo mengine, siyo tu mnaokoa mna na lawama za kichinichini, bali mnaongeza upendo na kujali baina yenu.  

        Tokana na wengi kuona vitu hivi kama vidogo visivyo na maana wala madhara, uozoefu unaonyesha kuwa vile vitu vidogo tunavyoona kuwa ni kazi ya mama, akisaidia mume, vina maana na hata madhara pale haki inapokosekana. Akina mama wanajua fika namna vitu hivi vinavyowafurahisha na kuwaridhisha kuwa wanapendwa na kuthaminiwa. Vidogo hivi vinavyoweza kuzaa makubwa yenye neema au nakama katika ndoa. Kwa wale ambao hawajajaribu kufanya vitu hivi, tunawashauri wajaribu waone namna vinavyofanya ndoa ifane na maisha kuwa mazuri na rahisi. Mkeo ni mwenzako, mwenzi wako na mshirika wako tofauti na dhana potofu kuwa mke ni msaidizi wako. Haya yemepitwa na wakati.

            Tumalizie. Hata ile dhana ya kikale kuwa Mungu alimuumba Adamu kwanza na akamtoa Eva kwenye ubavu wake ili awa msaidizi wake tunaipinga japo hatutaki kuingilia mambo ya dini. Hata hivyo, kama mambo haya yamewaharibu watu wetu, tutafanya nini kujilinda na kujitetea. Tia akilini.

Chanzo: Mwananchi J'pili leo.

Barua kwa wanaotaka na wanaokataa kubadili katiba

Kwa wanaofuatia rubaa za kimataifa watakuwa wanajua msiba mzito uliotokea kaya ya jirani. Si wamemfyatua mtukufu mpendwa, msemahovyo, sorry, ‘msemakweli’ makamu wa rahis kiasi cha kumtia presha hadi akalazwa na kuanguka toka kwenye utufukufu akiwa kitandani. Mwaka 2014 niliarikwa na rafiki yangu al marhum Moi Kibaki kumshauri juu ya kubadili katiba ya kaya. Baada ya kunisikiliza kwa muda mrefu alijibu kwa mkato akisema “wewe hovyo kabisa mafi ya kuku. Unataka kuzuia demokrasia ili kuendeleza ufisadi na uimla!” Sikumjibu zaidi ya kufunga virago na kujiondokea. 

    Hata hivyo nilimuonya kuwa asinilaumu siku mafyatu wakifyatuka na kuitumia katiba mpya kufyatuana hasa kuwafyatua wanene. Sasa haiwi haiwi huwa. Si walimfyatua jamaa aliyekunywa kwenye kombe la madaraka akajisahau na kusahau kuwa maulaji, hasa ya kuaminiwa na mafyatu, yana mwisho na mwisho wenyewe unaweza kuwa wa aibu na karaha.
            Tokana na kaya yetu kuwa ya amani hata kama ni ya imani, nashauri wanene wetu wasibadili katiba kiasi cha kuruhusu wafyatuliwe kila mara bila kujali nyadhifa zao. Mambo ya kubadili katiba ni ya kikoloni. Maana, huwapa mafyatu fursa ya kufyatuka na kufyatua wanene hovyo hovyo kiasi cha wanene kujikuta pakanga bila sababu. Natoa sababu zifuatazo kuwa chondechonde tusifanye makosa tukabadili katiba kwani, kufanya hivyo:
            Mosi, tutawatoa mafyatu usingizini kiasi cha kuwafyatua wakaamua kufyatua. Ni kuwaongezea mafyatu madaraka makubwa wakati wao ni wadogo.
        Pili, tutawaongezea wanene presha kiasi cha kuwalazimisha kula kwa uangalifu badala ya kula kwa miguu na mikono tena bila kunawa wala kutosheka mbali na hata wengine kutapika humo waliamo. Nani anataka kadhia hii ya kujitakia? Si muliwashuhudia Gen Ziro wa kule wakikinukisha kwa kudai kuwa ni haki yao kikatiba? 

    Hivi tunakwenda wapi kiasi cha kuruhusu wadogo kuwafyatua wanene na kutishia amani na usalama wa kaya? Hakuna kitu kiliniudhi na kutamani niteke, kupoteza, na kunyotoa roho za mafyatu kama kuhoji hata mamlaka ya ofisi ya First Lady. Mifyatu imeshaambiwa kuwa ni First Lady. Mnahoji nini wakati ana-share bedroom na munene wa kaya? 

        Lipo jamaa ambalo nilitamani nilizabe makofi lililosema eti ofisi ya First Lady ni matokeo ya bedroom politics, yaani siasa za chumba cha kulala! Ebo! Kuna ubaya gani madaraka kuwa mali ya kaya ya munene anayetawala? Hamjui kuwa First Lady ndiye anajua kila kitu cha munene?
        Tatu, ni hatari maana, kufanya hivyo, ni kuwafyatua mafyatu ambao, kwa ufyatu wao watawafyatua wanene kila mara kiasi cha kuwatia woga hata adabu jambo ambalo si safi kwa amani.
        Nne, ni hatari kuwapa madaraka makubwa wadogo ili wawafyatue wakubwa. Kama mkifanya hivyo, mtapunguza hata kuondoa hadhi ya unene. Unene ni kwa wanene na udogo ni kwa wadogo.
        Tano, tujue. Wanene huchaguliwa na Mungu. Unapoanza kugawa madaraka yao kwa wadogo wawafyatue huoni ni kinyume na mapenzi ya Mungu aliyewateua ingawa huwa hapigi kura?
Sita, kutoa madaraka kwa mafyatu ni kuwapa ukubwa wadogo wakati mafyatu siyo wakubwa wala wenye kujua mambo makubwa kama kutafuna kaya na kutumia madaraka tena waliyopewa na Mungu. Kwanini kuwaghasi wasioghasiwa, kuwasumbua wasiosumbuliwa hata kuwafyatua wasiofyatuliwa? 

        Tunafanya hivi kwa faida ya nani? Nadhani hawa wanaotaka kubadili katiba wanatumwa na mabeberu ambao, hata hivyo, ni wakarimu. Kwani, ndiyo wanaotoa njuluku kwa wanene wanaotaka tuwaone na kuamini kuwa ni viumbe wabaya wanaoweza kuwa maadui wa kaya. Wakitoa njuluku kwa kaya huo siyo ubeberu bali ufadhili. 

        Ni kosa kwa wafadhili kutaka na wadogo wafaidi unene wakati wao siyo wanene.
        Saba, kubadili katiba ni jambo la hatari sana kwa kaya. Maana huwapunguzia wenye madaraka madaraka na kuwapa wadogo madaraka wakati hawayahitaji wala hawakuchaguliwa na Mungu.
        Nane, kubadili katiba siyo kuleta uhuru zaidi bali udhuru. Kwanza, nani aliwaambia kuwa tunataka uhuru mwingine wakati uhuru wenyewe tuliupata miaka mingi iliyopita? Kubadili katiba na kutoa uhuru huu wa kifyatu ni ukoloni wa kizungu ambapo kila fyatu anajiona yeye ni yeye na anaweza kuwatisha hata kuwafukuza wanene kama walivyofaya hawa mafyatu wa kaya jirani.
        Je sasa nini kifanyike? Nashauri yafuatayo:
        Mosi, tusibadili katiba bali tuifanyie marekebisho na kutamka wazi kuwa sisi hatutaki fujo.
        Pili, tuanzishe utaratibu wetu wa chata kimoja ili kuepuka usumbufu kwa wanene hata wadogo. Maana, tukiwa na chata kimoja, mambo ya kutekana na kupotezana yatatoweka. Hapatakuwa na haja ya kushikana uchawi wala kuwauliza wanene kwanini wanakula na kunenepa. Hivi kweli mnataka wale halafu wakonde? 

     Kweli mnataka wale kwa kupigiwa kelele na kusumbuliwa au kutishiwa kutimliwa kama huyu jamaa hapo juu aliyetemeshwa ulaji tena kwa haraka hata kabla hajanenepa vilivyo?
        Mwisho, napendekeza tufute hata hii katiba ili tuendeshwe kwa maono ya waona maono.
Lo! Kumbe niko bongolalaland!

Chanzo: Mwananchi leo.

Maisha, Ndoa, na Thamani Yake

Pamoja na ubunifu, ujasiri, usiri, na upekee wa binadamu, hakuna kitu chenye thamani na kinacho mhangaisha binadamu kama maisha yake ya kibinafsi na kijamii. Baada ya uhai, kinachofuatia ni ndoa hata kabla ya madaraka, ukwasi, umaarufu na usomi. Kila mtu anautaka ukwasi, umaarufu, na mafanikio hata kwa kudhulumu, kuumiza wengine hata kuvunja sheria. Wapo wanaowaibia wenzao hasa wafanyakazi wa umma wasio waaminifu, ili kufanikisha ndoa zao. Wapo wanaofikia hata kuhatarisha usalama wa ajira zao kwa sababu ya ndoa. Mfano, chukulia rais anayerubuniwa na mkewe kuwa fisadi. Au chukulia mtu anayeibia wengine ili kuwasomesha watoto wake au kumfurahisha mwenzi wake. Kwani haya hayapo? Chukulia mtu anayepata ajira anaamua kuwajaza ndugu wakiwamo upande wa mwenzi wake.

Baada ya kufungwa ndoa, inachofuata ni kupata watoto ingawa siku hizi, hasa kwenye mataifa ya magharibi, watoto si shemu ya ndoa. Watoto nao wanakuja na mitahani yao hasa wakati huu ambapo utandawazi umetanda na kuchukua nafasi za wazazi kimaadili na kimalezi. Unapopata watoto unafanikisha familia yako. Unawapo wapatia elimu tena wengine aghali kwa fedha za dhuluma, lengo ni kufanikisha na kuleta furaha kwa familia yako ambayo chanzo chake ni ndoa. Vyote hivi ni muhimu kwa binadamu walio wengi. Pamoja na umuhimu wake, vyote hivi hurejea kwenye mhimili mmoja uitwao ndoa.

Ndoa ina thamani ya ajabu hata zaidi ya utajiri. Unaweza kuwaamini wafanyakazi wako biashara yako hata magari ya thamani lakini huwezi kuwaamini ndoa yako. Chukulia jogoo na jike au mbuzi hata ng’ombe zizini mwako. Beberu, dume au mwenzake wa jirani akionekana anavizia vizia nyumba yako, hatashuku kingine zaidi ya kuibiwa mpenzi wake. Hatahofia kuibiwa vifaranga, vitoto au ndama wao. Hatahofia kupigwa bali kuibiwa mwenzi wake ambaye ni jike uliowafuga pamoja. Tumeshuhudia mabeberu ya mbuzi hata madume ya ng’ombe yakipigana hata kutoana mapembe. Yote ni juu ya kulinda tunu iitwayo mapenzi yaliyo katika ndoa ambayo inapaswa kulindwa kwa gharama yoyote hata ikibidi kupoteza maisha ili kulinda heshima na thamani yake.

Je kama wanyama wanaweza kuhatarisha maisha yao na ya wenzao, hali iko kwa wanadamu wenye mifumo na akili vya hali ya juu? Tukubaline bila kufichana. Ukipasua moyo wa kila mwanamke au mwanaume, utakuta sehemu kubwa inahangaishwa inatawaliwa na mapenzi, madaraka, mafanikio na umri mrefu vyote vyenye kuleta furaha na ridhiko ambayo hutua kwenye ndoa.

Wandishi wa kitabu hiki ni wanandoa ambao, kama wengine wamepitia, kukwazwa, na hatimaye kujinausua kutokana na masahibu ya ndoa kiasi cha kupata ujuzi na uzoefu wa kuweza kuwamegea wengine. Miaka zaidi ya 27 katika taasisi hii tena kwa furaha na upendo si lelemama wala vitu vidogo vya kufutikwa chini ya busati au kaburi la sahau. Kwanini tunatumia uzoefu wetu wa ndoa? Ni kwa sababu ndicho kitu cha maana kwetu zaidi ya vingine tulivyo navyo. Tuna magari, majumba, mashamba, na fedha. Vyote hatuvielezei zaidi ya ndoa yetu. Kwetu ndoa yetu imekuwa ni utajiri usio na mfano. Ndoa yetu imefungiwa Afrika lakini tumeishi Amerika ya Kaskazini kwa mingi ya miaka yake. Tumepata watoto wetu wa kwanza Afrika na wa mwisho Amerika ya Kaskazini nchini Kanada. Tumesoma kule kadhalika watoto wetu.

Kabla ya kukubaliana au kupingana nasi, kwanza jiulize. Ni nini kivutio cha mafanikio na maanguko yako? Ni nani hupenda akuelewe, akuthamini, akujali, na kukutambua kuliko wengine wote waliokuzunguka kuanzia wazazi, watoto, marafiki, wafanyakazi wenzako hata majirani kama siyo mwenzi wako ambaye anaweza hata kukufanya ubadilishe nguo au kiatu ulivyopanga kuvalia kwenye mtoko wako wa maana? Bila shaka ni yule uliyemchagua ndiye anaweza kukuchagulia hata uonekane au kutokaje. Nkwazi alipokuwa anapata shahada yake ya uzamivu (PhD) alipanga kuvaa shuti ya kijivu. Nesaa alipinga chaguo hili la suti katika siku yake muhimu na kumchagulia suti ya samawi. Hakuna aliyechagua watoto, ndugu wala majirani. Lakini yupo mmoja atokanaye na mipango na makusudio yako ya dhati. Naye si mwingine ni mwenzi awe mke au mume.

Chanzo: Mwananchi leo.

Nyerere, Tumetoka Kutegemeana Hadi Kutekana

Mwl Julius Kambarage Burito,

Shikamoo baba wa taifa. Naamini huko uliko wala hupumziki kutokana na yanayotupata mafyatu wenzako. Hivyo, naandika toka mafichoni sasa. Naona umestuka. Ndiyo. Niko mafichoni. Hata ninapoongea ni kwa sauti ya chini ili wasije kugundua. Mwanao naogopa kutekwa, kupotezwa, hata kuja huko haraka bila kutaka wala kutarajia ili lau niwasaidie mafyatu wanaofyatuliwa na mafyatu wanene na wale mafyatu wanaowateka. Japo nimekuwa nikikuhabarisha kinachoendelea kama si moja kwa moja ni kupitika kwa Madaraka, hili sikuwahi kukujuza. Hata Madaraka hajakujulisha kutokana na kuwa bize na mambo mengine ya kifamilia hasa kumuangalia bi Mkubwa wako. Sikukujulisha  hili tokana na kudhani kuwa kadhia hii ilikuwa ni wingu linapita. Baada ya kuona wingu lenyewe halitoki bali linageuka donda ndugu, heri nikijuze lau utuombee. Usishangae kwanini kuomba wewe uwaombee walio hai badala ya wao kukuombea.

Huku, siku hizi, hakuna waombaji bali wapigaji wajitiao kufanya miujiza uchwara yaani kuwaibia makapuku wajinga na waliokata tamaa mbali ya uvivu wa kufikiri. Siku hizi, waombaji wanaombea wanene badala ya kuwapa vipande vyao.  Nao, siku hizi wamekuwa sehemu ya wanene kiasi cha kuchanganya religion na politics.  Inakera na kuchanganya. Maana, tofauti ya wanene wa neno na wapiga ramli hakuna. Dini zimegeka duni. Uongozi umegeuzwa uongo. Woga umegeuka ujasiri na heshima imegeuka aibu. Hayo tuyaache.

Najua uliamzisha, kujenga, na kutuachia kaya ya Ujamaa na Kujitegemea. Kama nilivyowahi kukujuza, baadaye iligeuka kaya ya uhujumaa na kujimegea. Sasa imeongeza sifa nyengine. Ukipata unene, unaugeuza mali ya ukoo wako, marafiki, jamaa, na kwenu. Unaweza kujenga uwanja wa ndege hata kijijini mwako na mafyatu wasikifyatukie wala kunung'unika Unaendeleza ulikozaliwa hata ukiacha maeneo mengi nyeti.Tumetoka kwenye kutegemeana na kujaliana kwenda kwenye kutekana na kupotezana na kuuana. Badala ya kuwa Wajamaa tumegeuka watekaji na wahujumu wa roho na mali za mafyatu. Ukiwauliza wanene kuhusu utekaji na unyotoaji roho vilivyoanza kuzoeleka, wanazoza bila aibu kuwa siyo kayani tu bali dunia nzima. Kinachotisha wanatekwa mafyatu wa chata fulani. 

Kadhia hii ilianza pindi yule jamaa uliyemfyayua asiwe rahis baadaye akawa kuachia ngazi. Ghafla bin vuu, alirithiwa na jamaa aliyemzidi ketu na kumtumia. Hapo ndipo urais ulibadilika ukawa uungu hadi urahisi baada ya kuwa nyenzo ya kupigia njuluku za mafyatu. Rahis alijigeuza na kugeuzwa hadi kuitwa mungu. Tokana na hali hii, kila aliyetofautiana na mungufyatu huyu alipatizwa ikwemo kutekwa kupotezwa au kuuana. Kwa waliomsifu hata mambo ya hovyo, kama ambavyo ungeyaita kwa ukali, unaula bila kuguswa na yeyote hata awe na kifua kikubwa kiasi gani. Tofauti na zama zako tumejengewa woga kujikomba kujipendekeza kusifiana ha kuhadaana. Japo hata wakati wako woga ulikuwepo huu umepitiliza. Siku zile tulijali kudumisha na kulinda ufyatu. Siku hizi ufyatu umezikwa. Vinaabudiwa vitu hasa unene kama tikiti ya kula dezo. Mafyatu wanadhalilika, kudhalilishwa, na kudhalilishana hakuna mfano.

Mwl. unawezaamini kuwa tuna mafyatu wanaoonea fahari kuita au kuitwa chawa? Baaada ya ujinga huu kuanza kuzoeleka, tunangoja kuona kunguni wadudu wengine wanyonyao wakigeuka masuperstars. Siku hizi, kuna utitiri wa vyombo vya habari. Hata hivyo, havina meno. Kila yakiota ima yanang'olewa au midomo kutiwa kufuli. Siku hizi, kale ka mchezo ka kuhoji kila kitu kamekufa. Ingawa kalianza wakati wa enzi zako kinamna, siku hizi ndo usiseme. Kuhoji au kushuku hata kuchukia siyo haki tena. Kwanini uchukie na kuwachukiza wanene? Kwanini uwahoji au kuwashuku wakati wao ndo wabeba na wenye maono na hata maoni. Badala yake, tunaimba mapambio. Siku hizi, hatufikiri. Ukijitia kufikirifikiri ili uhoji, unatekwa na kupotezwa, na hakuna anayejali wala kukamatwa. Wanafikiri wabeba maono kwa ajili yetu. Siku hizi kuna miujiza ya kisiasa. Juzi nilishuhudia kitegemezi cha mnene kikitoa misaada ya mamiloini nikanusurika kufa kwa mshangao na woga. Nihoji nipotezwe. Nimezee nife kwa presha. Hayo sasa ndo maisha yetu. Baada ya kuzidiwa kete, siku hizi, naandika mashairi lau kujiliwaza ila siyo kusifu visivyosifika. Siku hizi, hata makombo yanaitwa chakula kipya. 

Tunaweza kuhamisha mafyatu kupisha wanyama au wawekezaji watuwekezee njuluku ingawa nazo hatuzioni na kuzifaidi isipokuwawanene wachache wenye meno..

Siku hizi, tunajenga vitu na kubomoa ufyatu. Tunajisifu kwa kuwa na vitu hata kama ni masikini wa ufyatu. Mafyatu wako tayari kufyanya lolote hata kama ni kudhalilishwa ilmradi tonge liende kinywani japo si wote. Hiki ndicho chanzo na siri ya mafyatu kushabikia kuiitwa na kuwa machawa. Bado kunguni na viroboto hata mbu kama si nune.

Mwisho, kuna aina fulani ya uchangudoa wa kimaadili unaoanza kukubalika hata kuzoeleka. Zamani mlipambana na ufusadi. Siku hizi tunaupamba na kupambana na wanaopambana nao. Siku hizi tunajimegea badala ya kujitegeme. Kwa leo, kwa faradhi na taradhi, niishie hapa.

Basi lala salama Mwalimu.

Chanzo: Mwananchi leo

Wanandoa Si Njiwa wala Chui

Kuna imani kuwa njiwa ni viumbe wenye mapenzi ya kweli. Ni wapole na wapenda amani. Mara zote, utawaona wawili wawili, akiongezeka basi jua ni makinda yao mawili ambayo nayo yakishapevuka, huondoka wawili wawili kwenda kuanza maisha yao ya wawili katika uwili huu wa kuvutia. Kutokana na maisha na tabia za njiwa, viumbe hawa wanahusishwa na sifa zote nzuri kubwa zikiwa ni amani, upendo, na usafi. Wanazo nyingine nyingi tu.
            Kwa upande mwingine, kuna ndoa ya hovyo ambayo hakuna yeyote angepeda kuwa nayo. Hii ni ndoa ya chui. Kawaida, chui wanakutana wakati wa kujamiiana. Mama akishatunga na baba kutungisha mimba, wawili hawa wanamalizana kila mmoja kivyake.  Hawa wanyama ni wanyama wapenda milki au territorial. Wanaishi kwenye maeneo yao kila mmoja na lake. Inapotokea mwingine akaingia kwenye eneo lisilo lake, atafukuzwa hata kuumizwa na mwenye eneo. Hivyo, chui, kimsingi, hawana ndoa zaidi ya kujamiiana na kila mmoja anachukua hamsini zake. Hata hivyo, hawa ni hayawani walionyimwa utashi ingawa hata njiwa ni wanyama ambao huenda upendo na ustawi wao si chaguo bali matokeo ya majaliwa yao.
            Sasa tuje kwa binadamu. Kwanza, kiakili, binadamu si wanyama ingawa kibaolojia ni wanyama. Hivyo, wana vitu viwili vya ziada yaani akili kubwa na utashi ambavyo wanyama hawana ingawa bado vitu hivi vinaweza kutumika vizuri au vibaya kulingana na mazingira, malengo, na sababu za wahusika kufanya hivyo. Kwa binadamu, japo siku hizi ni chaguo, ndoa ni lazima. Maana, bila ndoa, idadi ya watu katika eneo au nchi fulani hata duniani itapungua. Hivyo, pamoja na mambo mengine, ndoa ni kiwanda cha kutengeneza watu kwa ajili ya kesho japo siku hizi mambo yamebadilika kiasi cha watu kuoana kwa ajili ya kuishi pamoja bila kuzaa. Huu nao unaitwa uhuru hata haki ya binadamu ambayo haiulizi kama wazazi wa hawa wanaoamua hivi nao wangekuwa kama wao, wao wangekuwa wapi. Leo, hili halitushughulishi. Kwa wale waliokwisha kuoa na kuolewa, hakuna jambo lenye furaha kama kuingia kwenye taasisi hii. Jambo hili, mara nyingi, huwahushisha watu zaidi ya wawili ingawa wawili ndiyo wenye shughuli. Hii ni kutokana na ndoa kuwa kiungo baina ya familia hata jamii. Kadhalika, hakuna jambo linatia karaha na kusikitisha kama kuvunjika kwa ndoa. Hii ni kutokana ukweli kuwa wawili walioingia kwenye mahusiano ya maisha kwa malengo ya kuishi pamoja hadi mauti, wanapofikia kugeuza kibao kiasi cha upendo kuwa chuki, madhara yake si madogo wala ya muda mfupi.
        Siku zote, ndoa huanza na mapenzi na chaguo lililo bora japo laweza lisiwe. Katika macho ya wahusika, anayechaguliwa ndiye anayeonekana bora na wa kufaa katika wengi. Hivyo, tunaweza kusema kuwa ndoa nyingi huanza baina ya njiwa na kuvunjika baina ya chui. Hivyo, basi, ieleweke, wanandoa ni wanandoa na si njiwa wala chui. Yawapasa kulijua hili na kuwa tayari kukubaliana na madhaifu na ubora vyao ili kuweza kuishi na kutumiza ahadi na nadhiri walizojiwekea.
Jambo la kujiuliza ni kwanini ndoa huanza kwenye unjiwa na kuishia kwenye uchui? Hakuna jibu moja wala rahisi hasa ikizingatiwa kuwa maisha binadamu ni mchanganyiko na mkusanyiko wa mambo mengi yawe ndani au nje ya wahusika. Kama wataweza, japo hili wamefanikisha wachache kulinganisha na walioshindwa, wanandoa wajenge ndoa yao kama njiwa ili kuepuka kujenga ndoa ya chui. Hapa zinahitajika juhudi za makusudi kulifikia lengo hili pia, ni kazi ngumu inayochukua muda mrefu.
        Mwisho, lazima kuzingatia kuwa, licha ya kuwa taasisi, ndoa ni mchakato wa maisha wenye kila aina ya changamoto na vikwazo ambavyo wanandoa wanapaswa kuvijua na kutafuta namna ya kuvigeuza kuwa fursa wakijua kuwa wenzi wao siyo njiwa wala chui bali binadamu na wanandoa wenye kila aina ya mapungufu na ubora kadhalika. Shikilieni yaliyo bora na kuachana na yasiyo bora. Angalieni na kushikilia mambo yanayowaunganisha kuliko yanayowatenganisha mkijitahidi sana kuwa njiwa na kuepuka kuwa chui.

Chanzo: Mwananchi leo.

Garagaring Mbinu Rahisi ya Kuula Kirahisi

Juzi nilikumbuka msemo kuwa wajumbe si mafyatu. Nikiwa najivinjari na kutafuta namna ya kufyatua njuluku au unene bila kuhangaishwa kuandika application au kutaja sifa za kufanya hivyo, niliwakumbuka wanafalsafa watatu. Hawa jamaa, kwa wakati tofauti, waligundua kuwa wanene wanapenda sifa na kuabudiwa. Hivyo, kama unatafuta cheo au njuluku toka kwao, wewe jishushe, garagara chini na kuwaramba miguu, watakupa utakacho bila kutoa jasho zaidi ya sanaa. Kifyatu, hii inaitwa garagaring au sanaa ya kuula kirahisi bila kujihangaisha au kuhagaishwa.
Katika kusoma saikolojia, nimegundua kuwa wenye power wanapenda sana kuliwazwa, kuduwazwa, hata kufyatuliwa kisanii. Unawapa wanachotaka, unapata unachotaka. Unakumbuka kisa cha mfalme zwazwa aliyehadaiwa na mganga wake kuwa akitoka uchi, atangudua namna wajoli wake wanavyomgwaya. Bila hata chembe ya aibu, mfalme aliwaita wajoli wake hekaluni akavua nguo zote na kuamuru atembezwe macherani ili aone wajoli wake watafanya nini.  Na kweli, amri ya mfalme ilitimizwa. Alibebwa uchi wa mnyama na kuzungushwa mbele ya kadamnasi akiwa mwenye furaha na mashawasha kujua nini kitatokea.
Kwa vile tabia ya wajoli ni ndiyo mzee au ndiyo mama, walianza kumshangilia kwa nguvu. Mfalme, bila kujua sanaa na unafiki wa wajoli alifurahi na kuamini alikuwa amevalia vazi la kupendeza asijue walikuwa wanamchora na kumuingiza kichaka ili wajaze matumbo yao. Ukiondoa Fyatu Mfyatuzi na watoto wachanga, nani angemwambia ukweli mfalme kuwa alikuwa uchi? Nani angemwambia wakati wengi waliomzunguka na kumsifia walikuwa ni wachumia tumbo waliokataa kutumia vichwa na ubongo wakaamua kutumia matumbo na utumbo? Nani angemwambia ukweli mchungu wakati alikuwa amezungukwa na wanafiki, wasanii, na wasasi wa ngawira wanaoweza kuuza utu wao ilimradi tonge liingie kinywani? Angeabiwa na nani wakati alikuwa amezungukwa na wanyonya damu kama chawa?
Ukiachia kisa cha mfalme juha, kuna kisa kingine. Baada ya watu wa kaya ya kombaland kujikuta hawana hakaki na majaliwa yao hasa wale waliokuwa wamepewa ulaji tokana na usanii wa kugaragara chini, waligundua kuwa bila kumsoma dingi na kujua apendacho, unaula wa chuya. Hivyo, walikuja na usanii mmoja. Kila walipomuona dingi, walianguka chini wengine kupiga magoti, wengine kusujudu, wengine kuita ‘baba baba’ kila fyatu lake ilmradi apate mradi wake. Kwa wanafalsafa kama mimi, kilichokuwa kikitokea ni utapeli ambapo mmoja hununua dhahabu feki kwa fedha feki wote wawili wakiamini wamempata mwenzao. Sasa nini faida za mchezo huu? Faida ya kwanza, ni kupata usichostahiki kwa kutumia mbinu zisizostahili. Faida ya pili, ni kupata dezo bila kuhenyeka japo kujigaragaza si kuhenyeka tu bali kujidhalilisha na yule unayemgaragaria.
Je nini hasara za usanii huu unaonuka? Kwanza, ni kupata stahiki bila ya stahiki. Pili, ni kwa mtoaji kuamini wasioaminika, kuwadhalilisha na hata kujidhalilisha bila kujua. Tatu, ni kujenga tabaka la wababaishaji, waganganjaa, na wasanii ambao ukwasi ukikutoka wanakutosa kimasomaso bila aibu kwa vile hawana aibu. Nne, ni kutopea katika udhalilishaji wa mafyatu japo nao wanajidhalilisha kwa kutumikia matumbo badala ya jamii.
Japo mbinu hii inaweza kuonekana rahisi, si rahisi. Maana, wahusika, kwanza lazima wajidanganye na kudanganyana. Pili, lazima wadhalilishane na kuhadaana. Waswahili husema kuwa hii ni sanaa ya kupakana mafuta kwa mgongo wa chupa au kukumbatiana wakati mmeshika visu au mikuki. Tatu, ni kuibuka tabaka la kupe hata chawa wasiojiamini au kuaminika. Ukizungukwa na mafyatu, wasaidizi, au watumishi wa namna hii, licha ya wao kutojiamini, nawe huwezi kujiamini au kuwaamini. Maana, kila aliye na tonge yeye ni wao na asiye nalo si wao hata kama alikuwa wao jana. Viumbe wa namna hii ni kama chawa. Hawana kumbukumbu wala hisia zaidi ya hamu na nia ya kufyonza damu. Bila kunyonya, hawaishi. Na bila kunyonywa huwapati. Unaweza kuwapata, mwishowe watakupata udhani umewapata. Bwana Mkubwa Mwana wa Maria alipoingia Jerusalemu, alitandikiwa mitandio, vikoi, vitenge na matawi akiimbiwa kila nyimbo za sifa. Siku ya kusululubiwa ilipofika, hao hao waliomkweza, kumsifu na kumshangilia walikuwa wa kwanza kusema ‘asulubiwe asulubiwe.’ Na kweli alisulubiwa wakamuona mshamba!
Je inakuwaje fyatu mwenye akili na madaraka akaangukia mtego huu? Kwanza, lazima akubali kujirahisisha au kurahisishwa ili apatikane kirahisi. Pili, lazima apende au kuwa mlevi wa sifa hata zipatikane kwa njia haramu na zisizo na sifa kitu zaidi ya rongorongo. Pili, lazima ujidanganye ili wakudanganye. Tatu, lazima upende vitu vya rahisi rahisi ambavyo mwisho wake ni kukurahisishia maanguko yako. Tano, lazima ushindwe kujua kuwa unaodhani wanakupenda na kukuogopa hawakupendi bali kukuponda na kukudharau. Kuna mfalme mmoja alikuwa na wajoli aliowateua kuwa wasaidizi wake na kufanya kosa kuwaamini. Siku moja, shushu wake akipita kwenye kigwena chao, aliwasikia wakimnanga mfalme. Aliamua kuwarekodi na kumpeleke mfalme mpenda kuabudiwa. Mfalme hakuamini hadi anakufa kuwa kumbe rahisi inaweza kuwa aghali.
Tumalizie. Rahisi rahisi yaweza kuwa aghali na hatari. Hilo ndilo somo la leo. Hivi, ninaongelea nini?

Chanzo: Mimi.

Nikiwa Rahis Nitanunua Matrekta na Nyavu si Mashangingi

 

Mwaka huu, inshallah, nitagombea urahis. Kwa vile kaya yetu ni ya vyama vingi, natimiza wajibu wangu. Kwanza, nataka nilete siasa mbadala ambapo kipaumbele change kitakuwa ni kuwakomboa mafyatu kiuchumi na kijamii kwa kuwawezesha kula na kushiba na kujidai kama fyatu yeyote aliye huru kwelikweli. Pili, mimi ni mpenzi wa maendeleo shirikishi ambapo kila fyatu lazima aonje keki ya kaya yake na kuifaidi. Pia, naamini kuwa uhuru halisi na wa kweli maana yake ni kwa mafyatu wote kufurahia maisha yatokanayo na uhuru walioupata baada ya kuupigania hadi wengine kumwaga damu. Huwa naamini pia, katika usawa wa mafyatu wote iwe katika kufanya kazi au kula. Hatuwezi kufanya kazi pamoja halafu kwenye kula, wale wachache na wengi waendelee kufa au kulala njaa. Hivyo, mikakati yangu ya kutaka mnichague niwafyatue, sorry, niwatumikie na si kuwatumikisha ndiyo hii hapa. Hivyo, jueni. Sasa mie ni rahis mtarajiwa. Aaamina. Nionye. Sera zangu nimezisajili na nina hati milki yake. Hivyo, atakayedukua sera zangu, nitamfanyia kitu mbaya kuliko anavyoweza kudhania.

Nikichaguliwa kuwa rahisi wa kaya, sirkal yagu haitapoteza mabiioni kununua mashangingi na mashankupe kwa ajili ya wanene kujienjoy na kufaidi wakati mafyatu tukifyatuliwa na shida. Ninunue mashangingi na mashankupe ya nini wakati tunayo ardhi lakini hatuitumii vilivyo zaidi ya kuikalia? Sambamba, tuna walaji lakini hakuna la maana wanalofikiria wala kupanga zaidi ya kula, kula, na kula zaidi. Mataifa mengi kama yale ya Mashariki ya kati hawana ardhi japo wanakula tena sana tu. Hivyo, nitanunua matrekta na kuwakopesha wakulima ili walime tuwalishe walaji hawa wenye ukwasi wa kutisha utokanao na wese.

Nitanunua mitambo ya kuchimba madini yetu ili yaweze kunufaisha mafyatu wote na vizazi vyao badala ya kunufaisha wachukuaji. Cha mno, nitasomesha vitegemezi vyetu hasa elimu ya uchimbaji gasi na madini ili faida ibaki kwetu badala ya kwenda nje kuwanufaisha wengine tena wasioyatolea jasho zaidi ya kusaini mikataba uchwara.

Juzi, nilipiga mahesabu na kugundua kuwa trekta moja ni bei chee na kidogo kuliko shangingi na shumbwengu. Je njuluku inayofujwa kwenye mashangingi ingeweza kununua matrekta, vitabu au kulipa madaktari na maticha wangapi? Hiyo njuluku ingetengeza ajira ngapi? Ingeondoa au kupunguza ukapuku kiasi gani? Ingeleta usalama kiasi gani? Zingeondoa au kupunguza ujinga kiasi gani? Zingeokoa maisha ya mafyatu wangapi? Je mnapoifuja zaidi ya kuongeza magonjwa ya moyo, ulahibu, unene, dhambi, na woga wa wale mnaowafyatua, mnapata nini? Don’t buy land cruisers. Instead, invest on land. Let tractors till the land instead of cruisers to cruise the land.

Msipoteze njuluku kununua takataka kama midude ya bei mbaya aka magari ya starehe inayowafilisi kwa kunywa mafuta mengi na kuzidi kufilisi mafyatu wenu, vidani na upuuzi mwingine kwa ajili ya wake na washikaji zenu. Hiyo midude inachafua mazingira hata mifuko mbali na jamii ya mafyatu wachovu wanaoona kama wanaenjoiwa na wachache waliofanya kosa kuwaamini maulaji yao yaliyobinafsishwa na genge dogo. Kwani, mkistaafu au kupoteza ulaji wala hawawezi kuvivaa na kujidai na kujienjoy bila vibaka kuwang’oa masikio kwa upande wa vidani. Kwa mashangingi, mtayasikia bombani.

Angalia mnavyoishi kwenye magereza yaliyozungushiwa mikuta kwa kuwaogopa mnaowafyatua kwa mauti yenu. Mimi sitaigiza ufujaji kama ule unaofanywa na matajiri wa Du Buy wanaoendesha vijikaya vile kama maduka yao binafsi tokana na kuendeshwa kifalme. Wao wanatanua na wako salama tokana na mifumo yao. Wana uhaba wa mvua lakini si akili kama sisi wenye uhaba wa ubunifu, ukweli, upendo, na uoni wa kesho. Siku mkifyatuliwa na kuzama kaburini hamtachukua hata picha zake. Umekuja bure, utarudi bure. Hata ukijenga uwanja wa njiwa kijijini kwako, ukifa, unageuka jiwe wazi la kuanikia mazao ya wale uliowafilisi. Badala ya kujiangalia, nitawaangalia waliniamini na kunipa ulaji wao. Sitaufanya ulaji wa mafyatu kuwa wangu, marafiki au familia yangu. Mie nitanunua vitabu ya kiada tena vinavyofaa badala ya vile vinavyotungwa na mafyatu wezi wanaojuana na wenye kuvipitisha ili watoto wa mafyatu wapate elimu safi. Nitanunua madawa ili kupambana na magonjwa. Zaidi ya hapo, nitawalipa matabibu na maticha vilivyo ili kuwaelimisha na kuwatibu mafyatu watakaoniamini na kunipa ulaji wao.

            Kabla sijasahau, nitahakikisha nanunua magari ya wagonjwa. Je nitafanyaje hivi? Kama ninavyopanga kuyapiga kalamu mashangingi na mashumbwengu, nitapiga kalamu ndinga za ndata. Kwanini, kununua zana za maangamizi badala ya zana za kunusuru maisha?

Namalizia. Naombeni mafyatu mnipe kura ya kula ili nile. Sorry, nimesemaje? Natania. Sitakula bali kulisha wale wenye njaa walionipa ulaji wao. Tumeelewana? Basi, fanyeni kweli tulete mapinduzi ya kweli kwetu na mafyatu wooooote. Hizo ndizo sera zangu. Kumbe naota! Hii mibangi na mipombe, we acha tu.

Chanzo: Mwananchi leo.

Ndoa, Tendo, na Faida Zake

Leo tutadurusu ndoa na mambo mengine yanayohusiana nayo. Moja ya mambo yanayohusishwa na ndoa nit endo la ndoa. Sisi tutaiita ibada. Wengine wana majina yao. Wapo waiitayo ibada, dawa, chakula cha usiku nakadhalika. Ukilidurusu neno ndoa, inakuwa rahisi kuliunganisha na kitendo, yaani tendo la ndoa. Hapa, hatuhitaji kuelezea nini tunamaanisha.         Ndoa ni mambo mengi ingawa kubwa na la kwanza nit endo, tendo la ndoa. Ni tendo la ndoa linalozalisha watoto. Ni tendo hili huongeza upendo, amani, na furaha katika ndoa. Hivyo, bila tendo lake, ndoa siyo ndoa na bila ndoa hakuna tendo la ndoa ingawa wapo wanaolishiriki katika kile kiitwacho uzinzi ila si tendo la ndoa. Ni zinaa. Tendo la ndoa huwa tendo la ndoa pasipo ndoa, ni uzinzi wa kawaida tu. Badala ya kuwa ibada, tendo la ndoa huwa machukizo na hufichwa kwa vile ni aibu na dhambi. Linapotendwa na wanandoa, tendo huwa baraka, ibada, na kitu cha kuonea fahari mbali na kuridhika nalo.
            Bila tendo, hakuna ndoa. Zifuatazo ni faida na sababu za Mungu kuumba tendo la ndoa ili kudumisha na kuendesha ndoa.
Mosi, bila tendo la ndoa kwa wanandoa, hakuna ndoa bali msiba, lawama, majuto, hata kifo. Kama mwanandoa au wamanandoa hawawezi tendo la ndoa, hakuna ndoa, na kama ipo, ni kwa muda tu.
            Faipili, tendo la ndoa ni dawa ya usingizi. Kwa walioko kwenye ndoa, jiulize au jikumbushe. Nini hutokea baada ya tendo la ndoa?
            Tatu, dawa ya msongo wa mawazo (stress) na upweke ukiachia mbali kuupa mwili mazoezi ya kiakili na kibailojia. Tendo hili, hasa kwa wanaume, huunguza karoli nyingi kiasi cha kuwapunguzia siyo stress to bali mafuta mwilini. Kwa mujibu wa jarida la Women’s Health (2018), wanasayansi waligundua kuwa wanaume huunguza karoli nyingi kuliko wanawake kwa uwiano wa 101  kwa 69 mtawalia ndani ya dakika 25.  Hata hivyo, kwa wanaolifanya tendo hili bila kuoa au kuolewa, laweza kuongeza msongo wa mawazo hasa hofu ya kubeba au kubebesha mimba. Ndiyo maana tunasisitiza kuwa tendo la ndoa linawafaa wanandoa kuliko wasio wanandoa.
            Nne, licha ya kupunguza msongo wa mawazo, tendo la ndoa linaweza kuondoa mawazo na kuleta ridhiko na liwazo. Kwa upande wa pili, hali siyo hivyo kwa wale wasio wanandoa.
            Tano, ni daraja na kiunganishi baina ya wawili. Kwa wanandoa, kadri muda unavyokwenda na kupata uzoefu, kuna aina fulani ya mazoea na utegemezi hujengeka baina ya wawili hawa. Wanandoa wanapofikia kiwango hiki, huwa na ridhiko kiasi cha kuona kama kuchepuka ni ujinga, ugonjwa au kujitengenezea balaa hasa ikizingatiwa kuwa kufanya hivyo kunaweza kusababisha kumpoteza mwenzako.
            Sita, ni hakikisho na ushahidi kuwa wawili wanapendana na kuhitajiana. Wengi wa wanandoa wenye ugomvi au kutokuelewana, huchokana kiasi cha ima kusalitiana hata kuuana ili wapata fursa ya kupata wale wanaodhani wanaweza kuwapenda au kuelewana nao.
            Saba,  chachu na kichocheo cha ushirikiano, upendo, na uhakika wa utegemezi baina yao. Wanandoa wenye ushirikiano na upendo wa kweli, hutegemeana karibu kwa kila kitu. Kwa wale ambao wazazi au mababu na mabibi zao wameishi kwenye ndoa hadi uzee, anapokufa mmoja, mara nyingi, wanaume hufuata tokana na kukosa ule ushirikiano, mazoea, upendo, na hakikisho katika maisha. 

       Jarida la PLOS (Machi, 2023) lilifanya utatifi juu ya matokeo ya ujane katika nchi za Singapore, Uingereza, na Denmark na kugundua kuwa wanandoa wenye kuanzia miaka 65 kwenda juu wanaweza kufariki ndani ya mwaka mmoja wa kufariki kwa mwenzi wao ambapo wanaume walikuwa 70% ikilinganishwa na 28% kwa wanawake. Hivyo, msishangae kuona wanaume wanakufa wanapofiwa na wake zao. Ni kutokana na mazoea na utegemezi na ukosefu wa hakikisho kimaisha.
            Nane, ni kitu cha lazima na muhimu katika maisha. Ni sawa na chakula au mahitaji mengine muhimu kwao. Ndiyo maana wapo wanaoliita chakula cha usiku.
    Mwisho, ni chanzo cha furaha hata huzuni. Ni mara ngapi umesikia kuwa mwanandoa fulani kaua mwenzake kwa kunyima tendo la ndoa (ibada)? Ni kipimo cha afya ya mwili, roho, na mapenzi.

Chanzo: Mwananchi Jana.

Barua ya Wazi kwa Waziri, IGP, na Bosi wa TISS

Wapendwa,
Kwanza, nimshukuru mhe. Rahis kwa kuwapa muda mjitafakari na kufanya maamuzi kabla hajawawajibisha kuliko tumuwajibishe tokana na ushauri wangu. Sijawahi kuwasiliana nanyi. Hii ni mwanzo hadi kieleweke. Kwa uchungu, japo kichizani, nina hisia, mapenzi, maoni, mawazo, na haki kama nyinyi. Naomba niwaulize maswali yafuatayo nikiwakilisha mafyatu kama kiongozi wao:
            Kwanza, mna hisia kama machizi mnaowaangusha? Je mnaonaje hii jinai, kadhia, na kashfa isiyoisha ya utekaji, upotezaji, ufungaji, na uuaji wa mara kwa mara­­­–––kama wahusika, mnaionaje? Kama mnaifahamu na kuelewa, mmefanya nini kutatua na kukabiliana na janga hili? Mwajua wajibu wa nyadhifa zenu? Kama wazito, nini kazi yenu? Mmechukua hatua gani? Je nafsi zenu huwa zinawasuta? Wanaotekwa kupotezwa wangekuwa watoto, wake, ndugu, hata wakubwa zenu mgefanya nini? Mmewahi kuvaa viatu vya wahanga na wapendwa wao lau kihisia? Je, mmeshindwa tatizo hili, kwanini? Nini kifanyike kwa nafasi na nafsi zenu? Mnajua maana ya neno kuwajibika au mnangoja kuwajishwa? Kama hamjui, makelele na mashinikizo na ushauri vya bure kufanya maamuzi magumu mnavisikia na kuvielewa au la? Kama hamvielewi, kwanini? Kama mnavielewa, mmefanya nini au kwanini? Msaada gani mngetaka wahanga na umma wa machizi wahanga wawape kuepusha aibu kwenu, taifa, na bosi wenu na umma walioaamini dhamana hii? Mnataka wangapi wafe, kutekwa, kupotezwa, kuuawa, kuteswa, kudhalilishwa, kudhulumiwa, na kuhujumiwa iwaingie akilini? Je, mnapokea mishahara na marupurupu kwa nini? Mmewahi kujitathmini lau kiduchu? Kama mngeambiwa mjitathmini, mngejipa maksi kiasi gani, na kwanini na nini mungeamua? Kuna ugumu katika hili au mngependa/kutaka muwajibishwe?
            Mkitafakari maswali, mengine kapuni, ngoja nizamie historia iliyotukuka yenye mafunzo mengi ya mzee Ali Hassan Mwinyi (RIP Sana bro) walipouawa watu kule Kanda ya Ziwa––––mmojawapo akiwa [N]zegenuka kama sikosei––––hakungoja kuwajibishwa.  Roho ilimuuma. Nafsi ilimsuta. Imani yake ya kidini ilimkaripia. Nadhani hata washirika zake wa bedroom walimuonya. Kwanza, hakuhusika. Pili, hakuweza kuvumilia uoza. Tatu, alifanya maamuzi magumu. Nne alijiuzulu Januari 22, 1977. Tano, tokana na uadilifu, usafi, na weledi, baadaye kitendo hiki kilimwezesha kuwa dingi wetu kwa miaka kumi akiacha urathi uliotukuka. Sita, aliepuka kumfedhehesha bosi wake na kumtishwa mzigo wake japo haukuwa wake peke yake. Saba, alikubali yaishe kumondolea bosi wake taabu ya ima kuwajibishwa au kujieleza kama siyo kuonekana wa hovyo, asiyefuata sheria na viapo, au asiyewajali waliomwamini na kumpa maulaji aliyompa katika vicarious liability (kwa kisambachi) kwa wasomi wenzangu. Kama si wanasharia, niulize au waulize wenzangu walioko karibu yenu.
Tuache usomi kisheria, tuongee na kuulizana kichizani. Je mnajua kadhia hii? Kama hamjui, kwanini? Kama mnajua, inawafundisha nini? Je mnaielewaje na mantiki yake? Je mnaweza kuidurusu lau mpate somo na uamuzi mujarabu wenye faida kwenu, wahanga, na taifa? Mnaelewa madhara na uzito wake? Mmetafuta ushauri kisheria?
            Nataja majina. Bw. Hamad Yusuf Masauni, Camillus Mongoso Wambura, na Suleiman Abubakar Mombo mpo? Mwangojani?  Kwanza, mnaichukuliaje kashfa hii inayoishia milangoni mwa ofisi zenu? Inawahusu au la? Kama ndiyo, mwangoja nini? Kama haiwahusu, inamhusu nani zaidi ya bosi wenu? Mngependa au kupanga mujiwajibishe, kuwajibishwa, au kutaka hata bosi wenu awajibike wakati hahusiki moja kwa moja ingawa anahusika hasa ikizingatiwa kuwa ndiye aliwapa nyinyi maulaji? Kwa kashfa hizi za kinyama zilizogeuka donda ndugu, huwa mnalala usingizi kama mimi na wengine? Kama mnalala, kwanini? Kama hamlali, mpaka lini? Majina yenu ni ya dini hata kama ni za kigeni. Mnaamini kweli? Kama kweli, mmezitumiaje kuona mwanga? Je mmepuuzia imani zenu au ni waumini jina? Mlipoapishwa na mkaapa, mlibeba vitabu tulivyoaminishwa ni vitakatifu hata kama ni suala kujadilika? Kama mlivishika na kuviinua juu, mnavitenda haki au kuvihujumu mbali ya kujihujumu binafsi, taifa, bosi wenu, hata familia zenu mbali ya ufyatu na uumini wetu?
            Mkitafakari/kupanga kujibu maswali yangu­­­––––hata kama msiponijibu bali kujijibu––––tafakarini sana. Mngekuwa familia, jamaa, na ndugu za wahanga, mngetaka mfanyiwe nini au nini kifanyike? Je mmewahi kuwashirikisha washirika zenu wa bedroom kupata jicho la pili/ushauri? Juzi, nilimsikia bosi wenu ‘akiamuru’ vyombo vya uhasama, sorry, usalama vijichunguze. Je hii ni sahihi au vunga ili joto lishuke? Nani aweza kujichunguza akatenda haki hasa kama si mchizani na si malaika au Chizi Mchizani mwenye nguvu za ajabu za kanywaji? Je hii ni haki na sahihi? Je mmeshaurina naye au la? Kwanini? Kama mmemshauri, anasemaje  na mnasemaje? Je hili la kuwajibika, kujiwabisha, au kuwajibishwa ni gumu kiasi cha kuhitaji PhD kama yangu? Kati yenu na bosi wenu, nani mngetaka abebe hili zigo la kashfa na uchafu, maana naona Chakudema wameamua kukinukisha kama mbaya, mbaya japo ndata nao wametunishia misuli. Je watawazuia bila kukomesha utekaji na upotezaji machizani.
            Du!  Kumbe nafasi imejaa! Ngoja niishie kabla sijatekwa na kunyotolewa roho.

Chanzo: Fyatu Mfyatuzi.

Nilivyojinusuru Kutekwa

Nikiwa kwenye basi naelekea zangu home si zikaja njemba saba hivi zikiwa na defender uchwara yenye nambari fichi. Bila hili wala lile, si zikaniamuru nishuke ziniteke. Weee! Nilijiinua kwenye siti na kupiga samasoti za ki-Bruce Lee na kupaa hewani usiambiwe! Bila kufanya ajizi, nilichomoa pingu zangu na kusema “mnarekodiwa na kurushwa mtandaoni live.” Kabla ya kutafakari, nilikunja ngumi na kujiweka tayari kana kwamba niko kwenye goju ryu session. Nilifanya Banguazhang, Choy Li Fut, Hua Quan, Wudang, Wing Chun, na mitindo kama ishirini hivi kwa kasi ya umeme. Njemba hazikuamini macho yao.
Kuona na kusikia hivi, njemba zilianza kuonyesha kugwaya waziwazi huku zikitazamana na kuishiwa maneno zisiamini kuwa mie ni fyatu asiyefanyiwa masihara hata na siafu. Nami bila kungoja, nilipiga tena samasoti na kusimama yowe tayari kufanya maangamizi. Nilisema ‘hatekwi fyatu hapa. Mie ni bwanga la mjini kwa kisambaa. Kabla ya kuendelea, nilitoa cha moto na kuweka kidole kwenye usalama tayari kufanya maangamizi, maana siku hizi tunaruhusiwa kuwa nacho. Sikupindisha maneno. Nilisema “nikienda home nitaangalia sura zetu halafu nami na mafyatu tuwatafute tuwateke na kuwapeleka kwenye runinga ya mafyatu ili mafyatu wote wawaone.” Nilipiga tena samasoti, kutunisha misuli huku nikinguruma kama chui alindaye vichaga vyake, na kuzoza “ tuhesimiane. Mjue tutawanyaka na kuwataabisha kabla ya kuwapoteza. Tutawateka bila kuwapoteza kabla hamjatwambia nani aliwatuma na kwanini mlitaka kunifyatua msijue mie ndo mwenyewe Fyatu Mfyatuzi aliyefyatuka na afyatuaye bila kuogopa lolote wala chochote.”  Njemba kuona na kusikia hivyo, zilitoka harakaharaka na kuingia kwenye defender yenye namba za kutia shaka na kutokomea. Mafyatu waliokuwapo walianza kuzoza kuwa huyu si bure. Ima ni mwenzao au ni komandoo. Mie nilichuna.
            Kwa taarifa ya watekaji, mimi natembea na kamera fichi inayorekodi kila ninapokwenda isipokuwa nikichepuka, huwa naizima ili bi mkubwa asinifyatue. Kutekana, kwangu, ni mambo ya kizamani na kinyama. Ni ushamba na ukumbaff ambao sasa nimeamua kuukomesha haraka ili tuishi kwa amani na ustawi.
            Hivyo, nashauri mafyatu wote, kuanzia leo, wajichue kwenye madojo ili wawe fit kupambana na watekaji na ikibidi nao wawateke ili waonje joto ya jiwe ka jusi. Pia, nawashauri mafyatu wote kuanza kutembea na kamera fichi ili kuwafichua hawa watekaji waliojificha. Pia, nina mpango wa kuiomba sirkal ituruhusu njemba zilizomanya makung Fu na magujulyo kama sisi kumilki na kutembea na pingu ili tuisaidie kuondoa aibu na kadhia hii ya kishamba. Kama nyie mnateka mafyatu wasio na hatia si muende mukawateke mafisadi. Kumbaff zetu kubwa. Unapomteka fyatu na kumnyotoa roho, unaumiza familia yake na jamii. Unanyotoea mlipa kodi na mpika kura ya kula ya wanene. Mnataka wanene wasichaguliwe na kunenepa siyo? Mshindwe na mlegee. Nawachukieni sana nyie wana hizaya. Mnafanya mafyatu wachukie ndata na sirkal bure tokana na ujuha wenu. Sisi ni mafyatu wa amani hata kama ni ya imani. Hatutaki utekaji. Sasa nawaamba msikie na muelewe. Nasi wahanga tuaanza kuwateka ili mjue raha ya kutekana ilivyo. Haiwezekani njemba kama mimi niliyesomea Uchinani na Ujepu mambo ya karate, Kung Fu na madude mengine ya kutisha ninyamaze wakati mafyatu wangu wanateketea kwa kutekwa na kunyotolewa roho. Si utani wala mkwara. Nitakula nanyi chungu kimoja tuone. Mkizidi kujito akili, najitoa ufahamu. Hatuwezi kugeuka kaya ya watekaji utadhani wote woga.
            Ili kuepuka kuwateka bi mkubwa na vitegemezi vyangu, kuanzia juzi, nimeanza kuwafundisha madude yangu ili nao wasaidie kupambanana kansa hii ya kishenzi. Senzi kabisa na mkome na kukomaa kabla hamjakomolewa na hao mnaodhani na nyanya kuteka na kupoteza. Nasema, tena kwa herufi kubwa. Hatekwi fyatu hapa. Ukiteka tunateka, ukipoteza tunapoteza ili tuone. Kama mbaya mbaya. Loh! Mna habari mie ndiye nilikomesha komando yoso na panya road? Kama hamjui, mtajua hamjui. Dawa ya fire ni fire au siyo?
            Sasa msiseme sikusema. Nasema tena kwa kujimwambafy. Ukija kuniteka, jua nitakuteka kabla hujaniteka. Ukija kunipoteza, utapotea na kupotezwa ukijiona. Nataka nianzishe chuo cha makarate na makung fu ili nitoe mafunzo bure ili kuhami na kulinda mafyatu wangua. Hawakunichagua niwe mzigo kwao. Nitawakomboa liwalo na liwe.
            Hivyo, natangaza hadharani, kuanzia leo, watekaji wajue. Ukija kuniteka, nakuteka. Ukija kunipoteza, nakupoteza. Ukija kunifanya kitu mbaya, nakufanyia mara mia. Mie sina mchezo wala utani na maisha. Kwanza, tunaishi mara moja. Pili, msidhani wote ni wachovu wa kutenza kichovu na kijinga. Kwa wasionijua. Mie ni komandoo aliyesomea vyuo vyote vya kikomandoo duniani. Nina mikanda kama sabini hivi ya Karate na Kung Fu. Na kuanzia leo, mjue, nina cha moto, pingu, vitoa machozi, pilipili washa, na zana nyingine ambazo ni top secret. Cha mno, mjue nawajua watekaji na mafyatu wasiojulikana. Nitawaambia mafyatu nyinyi ni nani pale nitakapowateka kabla ya kuwapoteza.
            Ngoja. Hii defender inataka nini? Ngoja nitoke nduki wasije wakaniteka nikawateka na kuwapoteza bure. Tuonane wiki ijayo jamanini.

Chanzo: Mwananchi J'tano iliyopita.

Mkeo Siyo Ngoma Upige

Mkeo ni mwenzi. Umtunze akutunze, umpende akupende, na ukimtesa utateseka. Hata hivyo, kuna imani potofu za baadhi ya makabila ambazo hatujui kama ni za kweli kuwa bila mume kumtandika mkewe inaonyesha hampendi vilivyo. Kadhalika, kwa baadhi ya makabila na karibu yote, dhana hii inashangaza na kufanya hata kuwa vigumu kuielewa achia mbali kuikubali. Gereza ni gereza hata liwekewe vyakula safi na kila anasa. Na kipigo ni kipigo na hakuna kipigo kizuri, kinachokubalika au kuzoeleka.
        Kabla hujaamua kumpiga au kumdhulumu mwenzako, jiulize. Je ningekuwa yeye ningependa nitendewe au nitenzwe vipi? Tunarudia. Mkuki kwa nguruwe kwa binadamu mchungu. Sie waandishi siyo malaika. Pia, siyo mashetani. Tuna udhaifu wetu kama binadamu wengine. Ila tuna ubora ambao tunaweza kusema wengi hawana au unaoweza kuwafunza wengine vitu vya maana tokana na uzoefu wetu katika taasisi hii adhimu na ngumu. Pamoja na kukaa kwenye taasisi hii yenye kila aina ya changamoto na maadui, hatujawahi kupigana au kuitana majina mabaya hata siku moja. Tumewahi kununiana. Hili ni jambo la kawaida kwa binadamu. Hatujawahi kutukanana hata siku moja.
        Hatuandiki haya kinadharia, kujifurahisha, au kumfurahisha yeyote bali kufunza na kushare uzoefu wetu. Tumeyaishi na kujua kuwa yanawezekana. Kama yamewezekana kwetu, kwanini yasiwezekane kwa wengine? Amani, furaha, na ufanisi katika ndoa ni suala la uamuzi ila ni muhimu. Hata mafarakano, huzuni, na maanguko katika ndoa ni masuala ya kupima na kuamua.
Tutoe mfano wa mwanandoa anayemdhulumu au kumuumiza mwenzie. Je ni haki kwa mwanandoa huyu kutegemea kutendewa kinyume na atendavyo? Wahenga walisema kuwa dawa ya moto ni moto. Japo wanawake, mara nyingi, hawatumii fujo kama wanaume inapotokea ndoa ikawa na dhuluma na unyanyasaji, wana namna yao ya kulipiza kisasi hata kama wapo pia wanaosamehe, kuamua kuachana, au kuvumilia hata kuachika. Kumpiga mkeo, licha ya kumuumiza na kumdhalilisha, ni kumuonea na kumdhulumu. Ni dhuluma kama dhuluma nyingine.
        Kuna rafiki wa familia ambaye alikuwa na tabia ya kumtukana na kumpiga mkewe tena mbele ya watoto wake wachanga bila kujua kuwa angewaambukiza watoto uhovyo na ukatili huu.             Siku moja akiwa kazini, mtoto wake mmoja alimuomba mama yake ampe ice cream (hatuna Kiswahili chake). Mama alimpa ice cream. Hata hivyo, mtoto hakutosheka, pamoja na kupewa ice cream nyingi tu tena jioni jambo ambalo humsababishia kukosa usingizi na si jema kiafya.         Mtoto aliomba tena apewe ice cream. Safari hii, mama alimkatalia. Bila hili wala lile, yule mtoto mdogo alimrushia kibao mama yake huku akifoka kama afanyavyo baba yake. Kujua tatizo vilivyo, mama hakumrudishia kibao zaidi ya kumuonya asirudie. Mtoto naye hakukubali, badala ya kumpiga tena, alimwambia “kwanini nisikupige?”  Mama alimjibu mtoto “kwanini unipige kosa langu nini?” Mtoto alijibu “mbona baba huwa anakupiga na haelezi ni kwanini?”
        Mama alimdanganya mtoto kwa kumshauri asome kitabu na mtoto alisahau lakini bila kujutia. Je wewe baba unayempiga mkeo, ungekuwa wewe ungefanya nini? Ungemfanya nini yule mtoto? Si rahisi kujibu. Na kama ukijibu, majibu yatakuwa mengi na tofauti. Kwa ufupi ni kwamba, kama walivyosema wahenga, kazimbi si mchezo mwema.         Watoto wetu ni sisi wa jana na kesho. Hivyo, tunapofanya mambo, tusijiangalie au kuwaangalia tu wale tunaowaonea au kuwadhulumu. Dhuluma kwa mama ni dhuluma kwa mtoto. Hivyo, iwe ni mila au imani, kumpiga mkeo si jambo jema. Kuna jenga chuki ya chinichini na madhara yake yanaweza kuwa makubwa na ya muda mrefu kuliko unavyoweza kudhani. Mtoto wa nyoka ni nyoka.
        Hivyo, ni vizur ukajua kuwa kupigana ni udhalilishaji na ukatili. Je hakuna njia nyingine za kuonyeshana mapenzi au kutatua ugomvi?
Kisa kingine, kuna jamaa mmoja alizoea kumpiga mkewe mara kwa mara. Mama alichukia na kumwekea kisasi. Alipougua akawa hana uwezo wa kujisaidia, alihitaji mkewe amsaidie. Mkewe alimjibu “sitakusaidia ili upone uendelee kunipiga. Nawe, acha ugonjwa ukupige uonje uchungu wa kuumizwa.”
        Tumalazie. Mkeo siyo ngoma upige. Ni binadamu mwenye kuumia, anayehitaji heshima na mapenzi na si matezo na udhalilishaji. Je unapata faida gani kumuumiza mwenzio uliyeahidi kumpenda, kumlinda, na kumtunza ili naye akutenze hivyo?

Chanzo: Mwananchi jana.