Tusichachawe, kuchawishwa, tukachawishana

 

Kuna usemi wa hovyo. Kila nikiusikia, natamani nifyatuke na kuwafyua wadudu hawa wawe ni wadudu au ngurumbili waliofilisika kimawazo hadi kuwa hivyo walivyo hovyo. Msemo unaonichachefua na kunifyatua si mwingine bali ule wa chawa na uchawa ambapo chawa wenyewe ni mafyatu. Mwanzoni, nilidhani chawa wamepata miujiza kiasi cha kufyatuka kama mafyatu na kugeuka mafyatu lakini si mafyatu kufyatuliwa hadi wakajigeuza au kugeuzwa chawa. 

Kwanza, siamini wala kukubali kuwa fyatu mzima na akili zake anaweza ima kujifanya, kufanywa, kujiita, kuitwa, kugeuzwa au kujigeuza chawa. Chawa na fyatu wapi na wapi na katika nini na lini na iwe nini kwa ajili ya nini na nani? Fyatu mwenye akili timamu hawezi kuvumilia achia mbali kufuga chawa. Sijui kama chawa wana akili au ubongo hata uwe kiduchu kiasi gani. Sijui hata kama wana utashi au utambuzi wa kujua wafanyacho zaidi ya kusukumwa na silika kama hayawani wengine kama wao.

Chawa anapoitwa fyatu ni poromosheni na fyatu anapoitwa chawa si dharau na matusi tu bali demosheni. Kwanza, sijui. Inakuwaje fyatu mzima akubali kuitwa au kuita wenzake chawa asione aibu wala kuhofia kuonekana hayawani na zwazwa. Inabidi nirejee kwenye kabrasha langu la mabuku ya saikolojia nijikumbushe kitu hii.

Tofauti na chawa, kazi ya mafyatu ni kufyatua kila kitu, fyatu, na chawa bila kujali ukubwa wala unene wao. Hivyo, siamini hata kidogo kuwa fyatu mwenye akili timamu anaweza kuchawawishwa na kuchachawizwa hadi akakubali kuwa au kugeuzwa chawa. Ili iweje? Ili apate nini? Hata kama mie ni fyatu, lazima niseme tena bila kufyatuka. Hakuna binadamu anaweza kuwa chawa wala chawa kuwa binadamu. 

Kuwa, kufanywa, au kuitwa, kugeuzwa hata kuihisiwa kuwa chawa ni kufuru na maudhi kwa mwenyezi Mungu mwenyewe na mafyatu hata wadudu. Ni hayawani na vichaa pekee wanaweza kunyonywa na chawa kwa vile ni hayawani. Hawana uchaguzi wala uwezo kama mafyatu. Sitaki kufikiri. Sijui inahisika au kuwa vipi kwa fyatu kujilinganisha au kugeuzwa hayawani kama mdudu chawa. Sitaki kujua wala ku-imagine.

Kwa wale waliokua na kwenda shule wakati wa Ujamaa, tuliozoea kuwaita wanyonyaji kupe, si kwa sababu ya ufyatu wao bali hatari, madhara, uchafu, udhalili, na uhovyo wao. Tofauti ni kwamba, mafyatu wanyonyaji walipoitwa makupe, hawakupenda tusi hili. Nasi, tuliwaita vile si kwa kuwasifu wala kutaka watusifu bali kuwakatisha tamaa waache ukupe au unyonyaji. 

Kuna tofauti gani kati ya uchawa na ukupe? Kama wahusika wanamaanisha chawa kwa sababu ya unyonyaji na uchafu wao, hapa sina neno. Nijuacho, hakuna kupe waliojitangaza kuwa makupe au sisi tuliowaita makupe kuwavumilia na kuwafanya sehemu ya maisha au harakati zetu. Tuliwachukia. Walituchukia. Tulichukiana. Je kwa chawa hali ikoje? Mie si chawa. Sijui chawa wanajiteteaje kama wanao utetezi kutegemea na uteuzi wao.

Je ni kwanini tuliwachukia kupe? Nani anapenda kunyonywa? Nani anapenda kufuga viumbe visivyo na faida bali hasara na hatari? Wale watunzao wadudu wanyonyaji hufaidikaje nao? Je kunyonywa kuna raha au karaha? Nani anaweza kufuga maradhi kilio kisimfichue? Ni mpumbavu gani huyo anayengoja kufichuliwa na kilio badala ya kutibu ndwele? Wanyama kama ng’ombe, nyati, tembo na wengine hunyonywa na kunguni. Kwanza, ni kwa sababu wao ni wanyama. Pili, hawana dawa na nyenzo nyingine za kuwaangamiza japo wana utashi. Tatu, wana damu nyingi kuliko mafyatu. Nne, pamoja na kutokuwa na dawa na nyenzo, hawawapendi kupe.

Turejee kwenye chawa au machawa kama wasemavyo watoto wa njini siku hizi. Nina swali. Je chawa anaweza kuishi bila ya kuwanyonya awanyonyao? Je anayenyonywa anaweza kunyonywa bila kuwa na damu na uchafu, bila kusahau ujinga au kukosa uwezo kabisa wa kuwateketeza wadudu kama wanyama hapo juu? Je sasa nani hawa wanafuga machawa na kwa nini ili iwe nini? Je chawa wanaweza kuwapo bila damu na uchafu? Je nani hawa wachafu wanaofuga chawa na ili iweje? Kuna haja ya kuwasaidia ima kuwaosha wawe safi na kuachana na mateso ya kunyonywa na aibu ya kuitwa wafuga chawa au kuwapulizia dawa ya kuua wadudu kama tufanyavyo kwa mbuzi na ng’ombe ambao huwa tunawapelekea joshoni mara kwa mara.

Kimsingi, fyatu anayekubali kunyonywa na chawa bila kuwaua au kujisafisha, anahitaji msaada sawa na chawa wanaomnyonya. Unachoweza kufanya hapa, ni kuua machawa ima kwa kumuosha mhusika, kusafisha nyumba yake huku mkimfundisha faida za kuwa safi na madhara ya kufuga chawa au kupulizia dawa za kufyatua wadudu. Je anayefuga chawa na chawa nani mjanja? Je kati yao, nani anahitaji ukombozi? Kumbe nililewa na kulala kwenye mtaro!

Chanzo: Mwananchi leo.

Shemeji, huwezi kumpiga mke wangu

Kisa hiki kinamhusu rafiki yetu. Siku moja, rafiki yetu alisimulia kuwa kulikuwa na mabishano juu ya suala la kifamilia baina ya mkewe na kaka zake wawili ambao ni mashemeji zake. Katika ubishi huu, mke wa jamaa aliwapinga kaka zake juu ya jambo fulani kiasi cha kuwaudhi. Mmojawapo wa wale makaka ambaye ni mkubwa kwa kufuatana na mke wa jamaa alimtishia dada yake kuwa angeweza kumpiga. Kwanza, alisahau kuwa, pamoja na kuwa dada yake, alikuwa mke wa mtu. Pili, alisahau kuwa jukumu walilomkabidhi shemeji mtu alipomuoa dada yao ilikuwa ni kumlinda na kumtunza dhidi ya hatari au tishio lolote. Tatu, hakujua au alijua lakini akasahau kuwa shemeji yake alimpenda na kumheshimu sana mkewe kiasi cha kutoweza kuvumilia kuwa shahidi wa udhalilishaji au utesaji wake.
            Kaka mtu alipomtishia dada yake kuwa angempiga, shemeji mtu aliamka kwenye kiti pembeni ya mkutano wa ndugu na kumwambia shemeji yake “huwezi kumpiga mke wangu nami nikuache. Tutapigana liwalo na liwe.” Kwa vile wale wakaka hawakutegemea kitu hiki, walishangaa na kuogopa kiasi cha kuwataka radhi dada yao na mumewe na ugomvi kuishia hapo. Baada ya tukio hili, kaka mtu walimheshimu dada yao kiasi cha kuwa wakisimulia kisa kile mara kwa mara kwa kuangua vicheko.
            Kwa mujibu wa mtoa taarifa, kaka mtu walizoea kusema kuwa mumewe alikuwa amemfundisha kuwa na roho ngumu, yaani ugaidi. Kwani, hawakutegemea kuwa shemeji yao angeonyesha hasira na kuamua kuingilia ugomvi wa kifamilia. Badala ya kukuta ndugu wakigombana na kuchukua jembe akalime kama wahenga watuhusiavyo, mume mtu aliamua kuingilia kati akimkingia kifua mkewe. Jambo hili liliwapa somo kubwa wahusika. Kadhalika, jambo hili linatoa funzo kwa wengine kuwa, kama utamlinda mwenzio, hakuna atakayehatarisha maisha yake kwa kuwa tayari kumdhuru. Isitoshe, kama mke au mume ni mwili mmoja, kama mmoja atadhalilishwa au kupigwa, na mwingine, kadhalika atakuwa amedhalilishwa na kupigwa.
            Jamaa alitwambia kuwa baada ya mkasa kusuluhishwa hivyo, mashemeji zake walizoea kumuuliza ni kwanini aliamua kuingilia ugomvi wa ndugu badala ya kuchukua jembe akalime? Aliwajibu kuwa, kama angelaza damu na mkewe akadhalilishwa au kupigwa, angeenda kulipia nyumbani mbali na kushindwa kumlinda na kumheshimisha mkewe. Hivyo, alizoea kuwajibu kuwa walipompa dada yao amuoe, walikoma kuwa na mamlaka juu yake. Kwa maana nyingine, wahusika siyo walitaka kuwadhalilisha na kuwaumiza hawa wawili tu bali kupora madaraka ya shemeji yao. Je ni wangapi wanaliona hili hivi kiasi cha kumhami wenzi wao kama alivyofanya jamaa huyu? Ni wangapi wangechukua majembe na kwenda kulima wakati wakiacha mambo ya familia kama yalivyo japo aliyekuwa akiumizwa ni mke mtu? Je wewe ungefanya nini katika hali hii? Je hili limewatokea wangapi na walichukua hatua gani? Si vibaya kumlinda na kumhami umpendaye hasa anapokuwa mke au mumeo. Tuna wajibu kwa wenzetu kama walivyo nao kwetu pia.
            Hivyo, unapokutana na changamoto au tishio kama hili, wala usisite wala kuona aibu kumhami mwenzio. Kwani, kumhami ni wajibu wako na kutomhami ni kushindwa kutekeleza wajibu wako kwake na kwako. Hisani, siku zote, huanzia nyumbani. Kupenda siyo kuambizana nakupenda bali kuonyesha upendo kwa matendo. Hata sheria nyingi ziko wazi kiasi cha kuzuia mke kuwa shahidi dhidi ya mumewe. Chini ya kile kinachoitwa spousal testimonial privilege au haki ya ushahidi wa mwanandoa dhidi ya mwenzake, mwanandoa ana haki ya kukataa kutoa ushahidi dhidi ya mwenzie. Hata hivyo, sheria hii humpa haki haki hii mwanandoa kwa makosa yaliyodaiwa kutendeka wakati wakiwa katika ndoa si kabla au baada ya kuachana. Sheria, mara nyingi, ni kipofu na haina huruma. Ila katika kuleta amani katika ndoa, inatoa haki hii kwa wanandoa. Hivyo, wanandoa wasiojua sheria wasilazimishwe kutoa ushahidi dhidi ya wenzi wao kwa vile jukumu lao ni kulindana na kuhamiana katika kila hali. Pia, kumhami au kumlinda mwenzi wako si hisani kwake bali wajibu wako kwake.

Chanzo: Mwananchi, Machi 16, 2025.

Tulifyatuliwa, tunafyatuliwa, tutafyatuliwe tena

Mwaka jana, Mkaguaji mkubwa wa njuluku za sirkal aka KAGO alitoa taarifa ya kuchefua baada ya baadhi ya mafyatu kufyatua mafyatu wote waliokataa kufyatuka wakafyatua wapigaji wakaishia kuufyata. Alionya kuwa, kama ufyatuaji unaoendelea usipofyatuliwa, kaya nzima ima itaendelea kufyatuliwa kama inavyofyatuliwa na itakavyofatuliwa kiasi cha kufyatuka na kuanza kuwafyatua wanaoifyatua. Na hapa, itakuwa pata shika na shaka, nguo kuchanika.
            Si ubishi wala uchawa kukiri kuwa mwaka ulofyatuka tulifyatuliwa na kuufyata bila kufyatuka. Njuluku zilifyatuliwa na maisha yakaendelea kuwafyatua mafyatu waliogoma kufyatua ima kutokana na ufyatu uchwara au kukosa ufyatu kabisa zaidi ya sifa za kipuuzi. Kazi na sifa ya mafyatu ni kama bomu au upinde. Lazima wafyatuke na kufyatua na si kujikomba na kusifia hata ukumbaff. Ila wasipofyatua wakafyatuliwa wanageuka bomu yaani kitu kisichofaa wala kufyatuka na si bomu linalofyatuka na kufyatua. Hata upinde, lazima ufyatuke. Usipofyatuka, hugeuka upondo.
            Sasa turejee na kufyatua inshu ya KAGO na ufyatuaji wa njuluku za mafyatu uliofanywa na mafyatu waliopaswa kufyatuliwa wasifyatuliwe wakaishia kufyatua, bila mafyatu kufyatuka na kuwafyatua hawa mafyatu, watafyatuliwa tena tena hata mwaka huu. Mwaka jana tulifyatuliwa. Mwaka huu tushafutuliwa. Je tutakubali kuendelea kufyatuliwa na wanaotufyatua na kufyatua njuluku zetu au tutawafyatua kabla hawajatufyatua tukafyata na kufyatuliwa kama tulivyofyatuliwa bila kufyatuka bali kufyatuliwa kama tutakavyo fyatuliwa tusivyofyatuka na kufyatua kabla ya kufyatuliwa kwa vile hatufyatuki tukafyatuka? Naona. Hapa nimefyatua hadi mafyatu wanafyatuka kizungumkuti tokana na ufyatu na ufyatuzi wa fyatu mfyatuzi bingwa wa ufyatu na ufyatuzi asiyeufyata wala kufyatuliwa kama mafyatu waufyatao wakafyatuliwa na wale wawafyatuwao wanaopaswa kuwafyatuwa wasiwafyutue.
            Pamoja na KAGO kufyatua ripoti ya ufyatuzi kayani mwaka jana, hadi unaisha, sikuona wala kusikia wafyatuaji wakifyatuliwa na wale wanaopaswa kuwafyatua ili kukomesha ufyatuaji wa njuluku za mafyatu fyata. Pia, kwenye salamu za kuukaribisha mwaka, sikusikia mikakati ya kuwafyatua wafyatuaji wa njuluku za mafyatu. Ajabu, pamona na mafyatua wapaswao kuwafyatua mafyatu wanaowafyatua mafyatu kuufyata, sikusikia mafyatu wakifyatuka na kudai hawa wanaowafyatua wafyatuliwe au wawafyatue hawa wanaopaswa kufyatua wawafyatuao wasio wafyatua!
            Kwanini mafyatu wanaofyatuliwa hawakuwafyatua mafyatu wanaolipwa njuluku kuhakikisha wanasimamia njuluku za mafyata au kuwafyatua wanaowafyatua hizo njuluku wasiwafyatue? Mwaka jana, nilimsikia mwenyewe kwa masikio yangu mtukuka asiyefananishwa na muungu akisema "sababu dosari zilizotolewa hapa, tutakwenda kukaa tuzifanyie kazi, turekebishe na mwakani pengine hizi hazitajirudia, na tutakuwa tumesogea.” Ajabu ya maajabu, katika hutba yake ya kufunga mwaka uliofyatuka, sikumsikia akikumbushia namna atakavyowafyatua hawa wafyatuaji wa mafyatu waliogoma kufyatuka na kufyatua. Je ni kwanini hakufyatuka lau kiduchu juu ya namna atakavyowafyatua hawa mafyatu wafyatuaji wanaohitaji wafyatuzi ili wakome kufyatua njuluku za mafyatu walioamu kuufyata?
            Mwaka jana, tulivyatuliwa matrilioni. Kama wanaopaswa kuwafyatua wanaofyatua mafyatu njuluku wasipowafyatua, sitashangaa KAGO kuja na ripoti kilio cha ufyatuzi wa madafu gizilioni kama siyo quadrilioni. Kwa vile hawa wafyatuaji hawakufyatuliwa na wale wanaopaswa kuwafyatua, sina shaka, watafyatua njuluku za mafyatu tena kama walivyozoea. Kwa kimakunduchi hii huitwa bizinesi ezi usual. Unafyatua hapa na kuhamishiwa pale ili uendelee kufyatua. Kinachoweza kukuzuia kufyatua hapa ni kifo tu. Kama kikufyatua, kila kitu ikiwemo ufyatuzi wa njulu za kaya vinaisha. Ajabu ya maajabu, hata ufyatue vipi, hakuna atakayeondoka na njuluku za mafyatu anazofyatua. Kwa maana nyingine, ni kama unajifyatua kufyatua visivyoweza kukusaidia bwana Godi akikufyatua.
            Japo ukisema haya unaonekana chizi au zwazwa, fyatu ana nini juu ya uso wa ardhi? Ana nini kiumbe aliyekuja bure na kuondoka bure? Laiti mafyatu wengi wangejua ukweli huu, wasingedhulumiana, kuibiana, hata kuuana kwa ajili ya vitu wanavyovikuta na kuviacha hapa. Ukisema ni utaahira, mafyatu wengi wanakushangaa na kuchukia kuwa umewatukana wakati ukweli ni kwamba ni mataahira wasioona zaidi ya usawa wa matumbo na pua zao. Wangapi waliwika dunia hii tena kwa madaraka makubwa lakini walishafyatuka na kusahaulika kiasi cha mali na ushaufu wao kuviacha hapahapa hata wengine kuharibika? Nani hakumbuki fyatu jambazi kama Mobutu Nseleko wa Kongwa alivyojenga kwao kwenye kijiji cha porini cha Gabadolite? Ukiangalia kilichosaliwa baada ya kufyatua na kuunguza njuluku za mafyatu, unakubaliana nami kuwa wanaofyatua njuluku na mali za umma, wengine ni machizi watakaoacha kila kitu hapa wakiondoka watupu kama walivyokuja.
            Wapo wapi akina Mafarao, Nabukadneza na mashaufu wengi uchwara waliojifyatua kwa kuwafyatua wenzao wakidhani hawatafyatuliwa? Tutankhamun, Farao aliyesifika sana, alikuwa na umri wa miaka chini ya 20. Sasa hawa wanaopiga njuluku za mafyatu na kuwafyatua wataishi milele? Unaweza kuacha mijengo mikubwa, akaunti nono, jua kufa ni kufa tu. Heri kuwaneemesha mafyatu kuliko kuwafyatua hadi inafikia mahali unashindwa kujua ni kwanini tumefyatuliwa, tutafyatuliwa,kama hatutachunga kufyatuliwa tena. Hivi niko wapi?

Chanzo: Mwananchi, Machi 24, 2025.

Tunashangaa, Tunashangazwa, na Kushangaza

 

Huwa nashangaa. Sijui kama nawe hushangaa kushangaza? Kama hushangai, unashangaza. Kama unashangaa, pia, unashangaza. Hata nami nashangaza kwa kushangaashangaa bila kufyatua. Huwa nashangaa kwa ninayosikia bila kuona ukiachia mbali ninayoona bila kuyasikia. Katika kaya yetu ya kushangaza, kuna vitu vinashangaza. Kila siku nasikia mafyatu wakilalamikia ukapuku wa kutengenezwa wakati kuna wanene waliofyatua njuluku hadi wanakufuru. Hawa hunishangaa kama nishangaavyo. Tunashangaana, kushangazwa, na kushangaza. Hapa, sijaongelea upigaji wa kutisha kila siku. Unashangaza. Unashangaa kwanini tunapigwa tukaendelea kushangaa hadi tunashangaza. Kwa kushangaa kwetu, tunashangaza na kushangazana. Ukinishangaa, nakushangaa. Usiponishangaa kwa kushangaa, nakushangaa kiasi cha kushangaza kwa kushangaana na kushangazana.

            Siachi kushangaa. Hushangaa kusikia mapambio, mashairi, ngonjera, na sifa tena vya kushangaza. Waimbaji ni mafyatu, wanyama, hata wadudu tena wanaoshangaza. Mfano, wapo waishio kwenye ukwasi wanaoshangaza wanaowashangaa waishio kwenye uchochole wa kushangaza. Licha ya kushangaana, wote wanashangaza. Wapo wanaoshangaa. Wanashaangana na kushangazana. Inakuwaje fyatu awe kapuku kwenye kaya inayosifika kutenda miujiza karibu katika kila jambo? Inashangaza. Wakati wenye njuluku wakiwashangaa wasio nazo, nao wanawashangaa namna walivyozipata wakati wao wakikosa. Inashangaza. Wanashangaa na kushangaza.

Hakuna kitu hunishangaza kama taarifa ya Mkaguzi mkuu wa njuluku za kaya (KAGO). Je huwa kweli anazikagua au zinamkagua? Inashangaza. Kwanza, hizo njuluku ziko wapi na ni kiasi gani? Inashangaza. Pili, kwa zinavyopigwa, sijui kama kweli zipo za kukagua. Inashangaza.  Kwanini asikague hata njuluku za wenye nazo waliozipiga toka kwa mafyatu wnaoashangaa na kushangaza? Nashangaa. Kago anashangaza kiasi cha kumshangaa. Sijui kama naye anajishangaa kwa taarifa atoazo za kushangaza. Je huwa anatushangaa? Kila mwaka, huwa anaripoti upigaji na madudu kibao udhani kazi yake ni kufyatua habari mbaya kwa mafyatu. Inashangaza. Kingine kinachoshangaza ni ile hali ya waliofyatua tena njuluku ndefu kuhamishwa vituo kwenda vingine badala ya kupelekwa lupango. Inashangaza.

 Wakati nikishangaa hili, huwa nashangaa namna Mwendesha Makesi wa Kaya (Dipipii) anavyoweza kukukamatisha, ukapozwa hata kusahaulika lupango halafu anajitoa welewa na kusema eti amekufutia mashtaka. Inanishangaza. Huwa namshangaa na vitu kama hivi vya kushangaza. Je huu muda fyatu wapotezao lupango unalipwa na nani? Inashangaza. Huwa nashangaa kama hii nayo ni haki, sheria, na utawala bora. Juzi, nilimuona mzee Silaha, akiwa amechakaa. Nilishangaa. Alikaa lupango kwa mwezi na ushei. Inashangaza. Ukiuliza nini mbaya alifanya? Unashangaa. Unashangaa ni kwanini ndata walimnyaka na kumsweka lupango bila kupeleka kwa pilato! Unamshangaa yeye kuswekwa lupango bila kosa. Unawashangaa ndata hawashangai hili. Pia, unawashangaa wanene wanaoshangaza kwa kudai kuwa wameleta maendeleo na ustawi. Inashangaza. Hivi vinaweza kupatikanaje bila haki? Inashangaza!

Wakati nikiwashangaa Kago, Dipipii, na ndata wa kushangaza pia, humshangaa munene anayeshughulikia njuluku asifikaye kwa kutoa misamaha ya kodi kwa wenye nazo huku akizidi kuwakamua wasio nazo kwa njia mbali mbali kama vile maokoto, tozos, na madude mengine ya ajabu ajabu na kushangaza. Inashangaza. Kabla ya kumaliza kumshangaa jamaa wa njuluku, huwa nashangaa kusikia kuwa kaya imefunguliwa. Inashangaza. Kwani, nani alikuwa ameifunga na kwanini na ili iweje? Inashangaza.

Hakuna kitu nashangaa kama kukatikakatika kwa umeme. Inshangaza sana kwa namna tunavyoahidiwa kuwa migao ingegeuka historia wakati wowote. Inashangaza namna ambavyo mambo ya kushangaza hutokea na ahadi za kumaliza migao kugeuka donda ndugu. Inashangaza ni kwanini hawa wanaotoa ahadi za kushangaza hawajishangai pamoja na kushangaza! Inashangaza na waathirika wasivyowafyatua. Inashangaza sana kwanini wanaofeli katika kutoa huduma nyeti kama hii kutoachia ngazi ili wenye uwezo waingie na kurejesha heshima ya kaya. Huwa nashangaa. Nashangaa sana kuona kuwa wale wale wanaotudanganya, wanafanya hivyo si mara moja wala mbili. Inashangaza.

Ngoja nifyatue mfano japo mmoja wa kushangaza mjue kwanini nashangaa na kushangazwa.Waziri mkubwa alikaririwa mwaka jana akisema “kwanini Muentertain wizi? Watu wanaiba mara ya kwanza, mara ya pili mmeshindwa kuchukua hatua za kuwadhibiti wasirudie tena?” Inashangaza. Nasikia mafyatu wanafyatua hata pesa ya wagonjwa. Je nini kimefanyika badala ya kulalamika? Inashangaza. Waziri mkubwa, pamoja na mamlaka yake, anashangaa. Inashangaza kweli kweli.

Naendelea kushangaa haya mambo ya kushangaza. Mfano, rahis, akihutubia buge, mwaka 2021 alisema “naomba kutumia jukwaa hili la Bunge lako Tukufu kuwaonya wale wote wanaodhani kuwa usimamizi wa mali ya umma kwa maslahi ya wananchi, kukataa ukwepaji wa kodi, wizi, na kukemea uzembe vitasimama kwa sababu tu Rais Magufuli hayupo.” Inashangaza.

Kwa ufupi ninashangaa, inashangaza, nawashangaa japo mnanishangaa kiasi cha kushangaza na kushangazana kama siyo kushangazwa. Wakati mwingine natamani tuitwe washangaaji kama siyo washangazaji. It’s too much. I wonder.

Ninashangaa kwanini nashangaa! Je wewe unashangaa au unashangaza? Hakika. Tunashangaa, kushangaana, na kushangaza. Mafyatu itikieni ‘kweli inashangaza na mseme amina.

Chanzo: Mwananchi, Machi 12, 2025.

Sasa Kanji nafyatuka nageuka fyatu dugu yangu!

Juzi natoka Bombei ona mama na toto. Iko furahi kuba sana. Naacha toto moja. Nakuta mama nakwisazaa toto sita. Yote faida. Nakaa Bombei. Woo! heva iko chafu veve hapana ona. Sikia tu. Nalala naota Tanjania. Baada ya peleka faida, sasa narudi tafuta faida nyingine.
        Napanda dege. Nafika hapa. Swahili moja fyatu nataka fyatua mimi. Nalalamika kama toto eti fyatu fyatuzi iko nafyatua mimi hadi nafyatuka! Swahili nakuta mimi iko soma gazetini. Nauliza kwanini juluku naibiva kila siku? Nasikia hii iko chava. Kama nasema baya sirkal, nachukia veve. Kwanja, naanja. “Hii hindi iko chafu nachanganya Swahili sana. Napenda sana siasa na iko na multiple citizenship.” Nalalamika eti hapana piga kura lakini kama ongozi nachaguliwa, yeye nakaribisa na kuwa karibu nayo. Naongeza kuva Kanji nafanya ongozi sahau ile nachagua yeye. Sasa iko kosa ya yangu au ongozi? 
        Hii jinga naita mimi choli! Lini swahilihindi nakuwa safi dugu yangu? Kama nafyatua hindi nachanganya na Swahili nafanya juli sana. Naondoa baguzi ya luga na rangi dugu yangu. Sasa kosa nini veve nataka fyatua mimi dugu yangu? Mimi iko penda veve sana na juluku yako naleta dukani yangu nunua witu. Vote napata faida. Veve chukua witu. Mimi chukuva juluku. Hapana pendeja hiyo dugu yangu?
Nafika jumbani. Nakuta Swahili nalalamika sana. Nauliza “iko nini veve nalalamika owo kama toto dogo? Swahili iko sangaa kama paka naona juluku! Nauliza tena. Veve napata sida gani nasangaa hiwi? Nasema eti mimi hapana ongea Swahili juli. Nasangaa hadi nataka fyatua Swahili. Nauliza yeye “kwani Swahili iko ongea hindi juli? Sasa Swahili nataka fyatua kila kitu. Nataka hata kuoa totoz ya hindi! Kwanini nakuwa chokoji? Veve iko ona hindi naona totos ya Swahili? Sasa kama siyo nafyatuka, kwanini taka oa totos ya hindi veve Swahili choli?
        Swahili iko tabu mingi sana. Maisha iko gumu au fyatu iko gumu fyatuka na kufyatua ile nafyatua yeye? Naona vatu ikolalamika maisha iko gumu kama jiwe. Kwani, swahili siyo gumu? Swahili nalalamika kama toto dogo. Hindi nalalamika kama vatu kuba. Kama maisha nakuva gumu, kwanini hapana fyatua ile nafanya maisha kuwa gumu? Sasa lalamika nageuka sera ya vatu vote kwa kayani. Hindi nalalamika. Sirkal nalalamika. Tajir na sikini yote lalamika! Kama sirkal nalalamika, nan tasaidia nani? 
            Maisha iko gumu. Sasa hindi nafatyatuka nageuka fyatuzi dugu yangu. Sasa nauliza polepole. Juluku kayani nakvenda vapi? Mbona ile kuba naishi peponi? Kama Swahili napata juluku, naoa vake mingi. Hii hapana lalamika! Natumia juluku mingi fanye serehe. Juzi nakwenda Bembei. Kule jimboni yangu India, vaziri moja ya koa nasamehe juluku rupia laki moza nafukujwa kaji. Hapa vaziri nasamehe, trilioni napandishwa choo! Sasa hapa laumu nani na nini dugu yangu? Kvanini hapana fyatuka ikafyatua ile nafyatua veve dugu yangu?
Svahili iko tabu sana. Nakwenda sule. Napata digrii mingi. Hapana fanya biasara. Naogopa hasara lakini naishi kwa hasara. 

        Swahili iko penda faida. Vapi tapata faida kama hapana biasara? Au nataka kwenda kwa sirkal na kuibia chofu na fyatu juluku? Ile nasoma nayo howo kabisa. Napata digrii ya chumi nakuja chuma chovu na fyatu! Ile napata kazi kwa sirkal nageuka fisadi kuba. Kama hindi nasindva kwepa kodi, hapana lalamika. Hapa svahili nalalamika. Nasema hindi fisadi kuba. Kwani, hindi dio naongoza kayani?
         Sasa sirkal kama nalalamika hapana juluku, kvanini nasamehe kodi ile fanyabiasara kuba kuba? Hapana ona nafyatua na kuumija vatu yake? Nasikia kwa bungeni vaziri naulizwa kwanini nasamehe kodi bila kufuata sharia. Yeye nanyamaza kama jusi nabanwa na lango au chura kuba!
Sasa fyatu vote nakaa kimya hapana fyatukia vaziri lakini nafyatua kelele tu! Napiga kelele mingi kama chura ya bawani. Chura iko imba “yangu yangu.” Kama naokota jive napiga yeye, nakimbia! Natoka bawani hapana guo ya mvilini. Mingine naita chava. Naitwa chava nafurahi! Chava iko dudu chafu. Iko dogo na howyo sana dugu yangu. Je Swahili natofautina na chava guoni na chura bawani? 

        Kama nataka pata juluku, napasa kwenda fyatua ile fyatu kuba nafyatua juluku yao. Napasa zuia choli na mizi kuba. Kama naiba juluku na fyatu naomba yeye saada, sasa taacha kuiba juluku? Hapana nunua gari mingi ya sirkal. Naharibu kusudi. Nanunua vatu kuba kuba. Nakaa jumbani kuba kuba. Naoatesa tumbo kuba kuba. Naitwa kuba. Kila kitu ya kuba, kuba tu. Sasa dogo naishi vapi na wipi? Hapana tumia gari ya sirkal sereheni. Hapana nasafiri sana. Hapana fanya sanii na babaisaji mingi mingi. 
Kama nafanya mambo kuba na veve iko dogo na akili dogo, hapana ona naleta balaa na fyatu mingi nakosa juluku hadi nafyatuka nataka kufyatua veve kwa sababu ya jinga yako na akili dogo? Du! Kumbe naota!!

Chanzo: Mwananchi Alhamis iliyopita.

Chunga yasikukute ya Aziz na ndoa ya majuu

Aziz ni kijana wa miaka 24 wa Kipalestina aliyekimbia udhalilishaji kwao akaishia kudhalilika majuu. Kisa cha Aziz kinafikirisha, kusikitisha, na kufundisha. Wapo wengi kama Aziz walioharibikiwa maisha baada ya kuolewa wakidhani wameoa majuu. Kijana huyu, akiwa hajui hata Kiingereza, alijikuta akijiingiza kwenye ndoa ya mateso. Nkwazi alimjua Aziz. Alikuwa rafiki wa kaka yake aliyemlalamikia kuwa mdogo wake alikuwa akipoteza mwelekeo.
Tokana na kuwajua wote wawili, Nkwazi aliamua kuingilia kati kumsaidia Aziz. Kaka mtu aliwakutanisha Aziz na Nkwazi nyumbani kwetu walikozoea kuja kupoteza muda na kufundishwa Kiingereza. 
        Baada ya kaka mtu kueleza kisa kizima mbele ya mdogo wake, kama marafiki na walezi, tulimuuonya Aziz asijiingize kwenye uhusiano ambao ungemletea majuto baadaye. La kufa halisikii dawa. Azizi alichukia hadi kutwambia “hii ni Kanada nchi huru ambapo kila mmoja anaweza kufanya atakavyo.” Kwa maneno mengine, alitaka tusimuingilie katika maisha na uhuru wake hasa ikizingatiwa kuwa Kanada, vijana huweza kuamua kufunga ndoa hata bila kuwahusisha wazazi na ndugu japo si wote. Ghafla, Aziz aliacha kuja kwetu. Tulijua sababu. Aziz alikuwa kwenye mapenzi na mama aliyemzidi umri tutakayemuita Meg japo si jina lake aliyetaka wafunge ndoa. 
Pamoja na kumuonya asisikie wala kujali,  tulijua ni haki yake kufanya hivyo japo tulimtahadharisha juu ya tofauti za mila na dini. Mfano, tulimjua Meg kama mama aliyekuwa amempenda akipanga kufunga naye ndoa, alipenda sana kuongelea mbwa wake ambaye alikuwa akisema kuwa hata hula na hulala naye wakati mwingine. 
        Si ajabu huku kwa baadhi ya watu kula na mbwa kwa sababu kwao, mbwa ni sehemu ya familia. Hivyo, tuliona hatari itokanayo na kutofautiana kidini na kimila ambavyo vingemkwaza Aziz japo hakusikia. Baada ya kugundua kuwa Aziz alianza kutuchukia mbali na Meg ambaye alikuwa ameambiwa juu ya ushauri wetu, tulimuacha. Maana, yalikuwa ni maamuzi na maisha yake.
Hakika, Aziz na mama wa Kizungu walifunga safari kwenda kwenye visiwa vya Saint Lucia na kufunga ndoa na Meg.doa ilifungwa. Ndoa ilifungwa na fungate ikafanyika. Aziz na Meg walirejea Kanada wakiwa mke na mume. Baada ya muda mfupi, tuliamua kuhama mkoa tuliokuwa tunaishi na kusahau mambo ya Aziz na Meg.
Siku moja, Nesaa alikwama kwenye theluji usiku akitoka shule. Alijitokeza baba mmoja wa Kiarabu aliyekuwa na familia yake akamsaidia kwa kujaribu kukwamua gari asifanikiwe. Hivyo, alishauri ampe lift hadi nyumbani. Yule baba alimfikisha Nesaa nyumbani. Tuligundua kuwa kumbe aliishi mtaa wa pili toka kwetu. Alimsaidia Nkwazi kukwamua gari na tangu siku hiyo wakawa marafiki.
Baada ya miezi kupita, yule Mwarabu alikuja kutuaga kuwa alikuwa anahamia Toronto. Tulifurahi sana na kusikitika. Hata hivyo, alituuliza kama tunamjua Aziz toka kule tulikokuwa tukiishi mwanzo. Alituelezea namna Aziz alivyomuomba atuombe msamaha kwa kudharau ushauri wetu.             Tulimuuliza yule Mwarabu sababu za Aziz kukimbia na kujutia ndoa yake. Alitwambia kuwa Meg hakuwa tayari kubadili dini wala kuheshimu mila ya Aziz mbali na kutokuwa tayari kuacha kufuga mbwa wake kipenzi pamoja na mambo mengine binafsi kama nani mwenye madaraka zaidi ya mwingine kati yake na mkewe. 
        Kwa ufupi, Aziz alijikuta kwenye ndoa ya mateso hadi akakimbilia Toronto kuepuka ndoa ya mateso. Tulifurahi kusikia kuwa Aziz alikuwa amegundua makosa yake na mchango wetu na kujutia. Hata hivyo, maji yalikuwa yameishamwagika. Aziz, licha ya kuonja mateso na kuumia, alipoteza malengo na muda wake. Kwani, tulimshauri akasome kwanza akaghairi. 
Sasa tujiulize. Kisa hiki kinafundisha nini? Mosi, usilolijua litakusumbua hata kukuuumiza. Pili, asiyesikia la mkuu huvunjika guu. Tatu, vijana waepuke kujiingiza kwenye makubaliano ya ndoa bila uzoefu wala ushauri.
        Nne, tofauti za dini hata mila ni muhimu katika kufikia maamuzi ya kufunga ndoa. Mfano, Aziz, muislam, asingeweza kuishi na hata kuchangia kitanda na vyombo na mbwa.
        Tano, umri katika ndoa ni muhimu. Japo hatukatazi waliozidiana umri kuoana, kuna haja ya kulidurusu na kulijadili hili kabla ya kujifunga kwenye ndoa. 
        Sita, si kila ving’aravyo ni dhahabu.
saba, ingawa haya yanaweza kuchukuliwa kama masuala binafsi, yana somo kubwa kwa vijana wanaofikiri kuwa kuoa majuu ni kuukata. Wakati mwingi na mwingine, kufanya hivyo si kuukata bali kukatwa kama ilivyo kwa Aziz na wengine kama yeye.
Chanzo: Mwananchi Leo J'pili.

No reforms, no elections ilhali tushageuzwa na kuchakachuliwa!!

 

Mjini hakuna stori ya no reforms no elections, kwa kisambaa, hakuna mageuzi, hakuna uchaguzi. Kwanza, sijui kama mafyatu waliofyatuliwa na shida wanaweza kufyatuka wakawafyatua wawafyatuao. Wapo wanaosema eti mafyatu watinge mitaani na kukinukisha! Loo! Mbona mwaota mchana! Mnategemea mafyatu waliofyatuliwa wakafyata wafyatuke watekwe na kupotezwa? Nani afyatuke afyatuliwe shaba kama Tunda Lishe? Waliokwishatekwa, kuteswa, na kupotezwa watoshe. Nasikia ngebe za mageuzi kutaka uchaguzi huru na wa haki. Nani kawambia duniani kuna haki au uhuru hasa kwa mafyatu wafyatuliwa? Hamjaambwa kuwa haki hupokwa na iko peponi au motoni? Acheni ufyatu. Mkikomaa, nateka na kupoteza mkapate haki huko mtakakoharakishiwa. Siwatishi au kufyatuka kifyatu. Wangapi weshatekwa na kupotezwa? Nini kimefanyika?
            Tukiwa wakweli, lini mliwahi kuwa na uchaguzi huru na wa haki au mnaita uchakachuaji uchaguzi? Mnataka kumfyatua nani? Uchaguzi ni dhana tata. Unaweza kuchagua hata kuchakachua ukajiaminisha umechagua. Waweza kutochagua ukapitisha bila kupingwa ukajiridhisha umechagua japo hukuchagua. Mnataka mageuzi. Nani anataka kugeuzwa kama pweza kikaangoni ilhali walaji weshajiandaa kumfyatua hata bila kumpika au kumgeuza?  Kubalini yaishe. Baada ya wenye kaya kufyatua na kupitisha ‘mpendeka na mkubalika’ bila kupingwa hata walipotaka kumpinga, wapingaji wamefyatuka. Wanataka wamfyatue kupitia mageuzi. Wanafyatuka eti watasusa uchakachuaji. Ebo! Mkisusa, wachakachuaji watachakachua, kufyatua, na kula. Mmesahau mazoea au mwajitoa akili? Mnakuwa kama hamjui inshu mafyatu wangu! Kwa taarifa yenu, hata muwange uchi, hakuna cha haki wala mageuzi.
            Mafyatu wangu mlofyatuka na kutaka kufyatua, mnataka kujifanya hamjui manufaa ya kupitisha bila kupingwa kwa kaya na mafyatu waliofyatuliwa wakagoma kufyatuka na kufyatua!? Nazoza na mafyatu mliofyatuka mkatishia kususa uchakachuaji. Kwani hamjui kuwa mpakwa mafuta aliyepitishwa bila kupingwa lazima apite, apete, na kutesa hata mkisusa? Nyie mafyatu msiofyatuka hadi mkafyatuliwa nani aliwaroga kudhani kuwa mageuzi yanaweza kuleta mageuzi ilhali gegezi? Mkitaka mageuzi, jigeuzeni mfyatuke muache kufyatuliwa. Haki haiombwi, hupokwa. Hivyo, kususa ni kusuasua na kufyatuliwa. Badala ya kusema no reforms no elections mseme we must fyatuka and fyatua them to grab our rights. Period.
            Tukubaliane hata kwa kupingana. Mnapingaje mteule wa Mungu mwenye maono na ndoto visivyo vya kifyatu? Hamjui kuwa wateule wa Mungu hupaswa kutawala milele kama Ngwazi wa kwa akina Bwinobwino? Hamuoni maajabu yalotendwa kama ‘kufungua’ kaya iliyomkuwa imefungwa kwa makufuli japo ‘mfunguaji’ alikuwa na walioifunga, kama kweli ilikuwa imefungwa? Sasa kaya ‘imefunguliwa.’ Mnataka nini kama siyo ufyatu uchwara unaowafyatua? Mnapingana na kazi ya Mungu iliyomuondoa Jiwe. Eti mwataka kitabu, sijui katibua, sijui katiba! Mshaambwa kitabu mnachotaka kibadilishwe ni makaratasi yasiyoweza kuzuia mteule kupeta hata kwa goli la mkono.
            Kwa vile kimeishaumana, ishajulikana. Mafyatu weshafyatuliwa wakafyata wasifyatuke. Napendekeza tuokoe njuluku za mafyatu. Tusifanye uchakachuaji, sorry uchaguzi. Isitoshe, tukipitisha mpakwa mafuta tena bila kupingwa na kupingana, tutaondoa hatari za kutekana na kupotezana. Kwa vile ‘anakubalika’ kwa kila kiumbe, mafyatu, ndege, hata wadudu kama chawa na kunguni waliotamalaki siku hizi tokana na maajabu na miujiza, nasema kwa kinywa kipana tena kwa herufi kubwa HAKUNA MAGEUZI. No chakachuaization. Si inampendeza?
            Wasusaji, chonde chonde. Msituvurugie amani kupinga visivyopingwa au kutaka kugeuza visivyogeuzwa. Mnadhani waliofyatuliwa wakapitisha hawakufanya mageuzi? Unaweza kufanya mageuzi bila mageuzi na yote ni mageuzi. Kama mligeuzana na kupinduana, hayo hatutaki. Mnadhani mlivyochafuana na kuvuana nguo, mngekuwa na dola, si mngetekana na kupotezana? Shukuruni hamna dola. Mafyatu tunataka mapinduzi si mageuzi. Mapinduzi huleta amani. Mageuzi huleta machafuko. Nani anataka shari? Kawaulize wenzenu wa kaya ya jirani waliofanya mageuzi. Kila siku, wanageuzana hadi inakera. Wamegeuzana hadi wakawageuka mafyatu. Najua wapingaji hamjakaribishwa kufyatua keki ya kaya. Hivyo, mwawaonea maya tu. Kwa anayetaka mageuzi, anapaswa kupoka haki ndo aje na lugha ‘isiyokubalika’ ya mageuzi. Mnageuza nini wakati tulishageuzwa tangu zama za zidumu fikra za mkiti? Anayebisha aniambie. Lini tulifanya uchaguzi zaidi ya uchakachuaji na uchaguzi?
         Mcheke, mnune, mfyatuke, mfyate, mzoze, mzuzuke hata kuzomea, lazima mpakwa mafuta apite kama alivyoingia. Sasa mnafyatukafyatu ili iweje? Ufyateni na kukubali kufyatuliwa au mfyatuke mfyatue tujue. Kwanini kutaka kugeuza ‘mageuzi’ makubwa ya kidemokrasia yaliyokwishafanyika? Nani haoni haya mageuzi na maendeleo? Kama mnayaona, basi yakubalini tuendelee kutesa pasina kutesana au kuteseka na mageuzi. Kama hamuyaoni, jifanyeni mnayaona. Kama hayapo, jifanyeni yapo, na kama hayafai, jifanye yanawafaa hata kama hayawafai. Mwataka tuwakaubalie mgeuze mipango iliyopitishwa bila kupingwa? Machawa, sorry mafyatu weshasema liwalo na liwe. Lazima mpakwa mafuta wao apite. No fyatuka, no fyatuliwa. Nisisiteze. Unaweza kuchagua kwa kutochagua na kutochagua kwa kuchagua. Yote ni uchaguzi na uchaguzi ni demokrasia hata kama ghasia. Wanaotaka mageuzi, wangoje hadi Yesu arudi. Hivi leo nimekunywa ngapi?

Chanzo: Mwananchi Leo.

Chunga usiolewe majuu ukidhani umeoa!

Kisa cha jamaa yetu toka tena kwetu Tanzania (mji hatutaji) kinafikirisha na kufundisha kwa wale ambao hawajaingia mkenge kama huyu bwana. Akiwa amesikia mazuri mengi juu ya kuukata kwa kwenda majuu, jamaa alianza mipango ya kwenda majuu kwa njia yoyote ili mradi mambo yake yamnyokee. Alitaka kuukata asijue unaweza kumkata yakamkuta ya kumkuta kama yalivyomkuta. Sawa na vijana wetu wengi, baada ya mambo kuwa magumu na kuwepo misifa mingi juu ya majuu, kijana aliamua kuingia mawindoni kusaka fursa za kumwezesha kukamilisha mipango yake ya kuukata. Kwanza tukiri. Huyu jamaa alifanya utafiti japo si kwa makini. Hakuwe peke yake. Vijana wetu wamejikuta kwenye hatari mbali mbali kama vile kuingia kwenye mataifa ya watu kinyume cha sheria na kuishia kurudishwa hata kufungwa huku wakishuhudia ndoto zao zikiyeyeuka.
        Zamani walikuwa wakizamia kwenye meli. Siku hizi hii njia ni kama imezibwa. Wapo wanaoamua kuomba vyuo ng’ambo ili waweze kuingia kule. Wakishaingia, hukimbia vyuo na kutafuta vibarua lau wajikimu na kuanza pilika za kupata makaratasi ya kuwawezesha kuishi kule kihalali. Wengine huamua kuoa hata kuolewa ili waweze kuishi kule. Kutokana na hii, vijana wetu wengi wanaolewa na wanawake wa Kizungu ili iwe passport ya kupandia majuu. Katika kisa hiki, picha hii inajitokeza kama tutakavyoidurusu.
        Tupo kwenye supermarket na jamaa toka Sudani.  Bila hili wala lile, anatuijia mama Kizungu akiwa na watoto machotara wa Kiafrika na Kizungu.   Kwa kuona hivyo, tunajua huyu mama kaolewa na Mswahili mwenzetu. Tunajipa moyo kuwa yupo sehemu akifanhya manunuzi, hivyo, akimaliza, atatokea japo tujuane. Wakati tukiwaza hili, yule mama wa Kizungu atujongelea na kutusalimia kwa uchangamfu kana kwamba tunajua. Hatushangai. Ni shemeji yetu hata kama hatujui atokako mumewe. Maana, huwezi kujua. Anaweza kuwa mweusi lakini siyo Mwafrika hasa kama anatokea Caribbean au Amerika ya Kati. Baada ya kutumakua kwa Kiingereza, nasi, bila ajizi wala hatujivungi. Tunajibu salamu zake. Anatuuliza “nyie mnatokea Afrika?” Tunamjibu kwa bashasha “haswa.”
            Mama wa Kizungu anatuuliza swali ambalo si Wazungu wengi huuliza kwa vile, kama ilivyo kwa Waswahili kuwa kila Mzungu anatokea Ulaya, nao wanadhani kuwa kila mtu mweusi anatokea Afrika bila kujali nchi walizotengeneza wao. Anauliza “mnatoka nchi gani Afrika?” Swali lake linanishangaza na kunifikirisha. Nami nauliza “umewahi kwenda Afrika? Anajibu “ndiyo, naijua Tanzania ambako ndiko anakotokea mume wangu ambaye bahati mbaya nilimzuia kuja nasi ili akae na watoto.” 
Msudani mmoja anadakia huku akionyesha kidole kwangu “huyu jamaa anatokea Tanzania.” Mama anatabasamu. Napigwa na mshangao tokana na Wazungu wengi kudhani Afrika ni nchi moja. Hivyo, wengi hawajui kuwa Afrika ina nchi zaidi ya hamsini walizotengeneza japo sasa wanaziunganisha. Namuuliza “ni wapi unajua Tanzania?” Anajibu “Arusha, Zanzibar, na Darasalam.”
            Baada ya maongezi mafupi, nawataka radhi tuondoke. Yule mama anatuaga kwa furaha akisema “kama mnaishi hapa, tutakutana tena na mtaongea na mume wangu.” Nami namjibu, “hatuishi hapa. Tunaishi mpakani na Marekani kama kilometa 40 toka hapo japo huwa tunakuja mara nyingi hapa kununua bidhaa.”
            Baada ya kuachana na yule mama, Msudani mmoja anasema “wallahi huyu mama kanifurahisha. Anaipenda Afrika.” Namkatalia. Namuuliza “umesikia alivyosema kuwa anasikitika alimzuia mumewe kuandamana nao ili akae na watoto?” Naongeza “huoni kuwa mwenzetu kaolewa?” Jamaa anastuka. Namwambia “huyu Kawajia yaani mama wa Kizungu hafai.” Tunaachia maongezi hapo na kwenda zetu. Nilipofika nyumbani, nilimpa Nesaa kisa kizima yakaishia hapo.
            Baada ya kama mwezi mmoja, tulirejea na familia kununua mahitaji kawaida. Bila hili wala lile, mwanetu mmoja anasema “naona Waafrika wale.” Kugeuka, tunamuona yule mama wa Kizungu na mumewe Mwafrika wakitujongelea. Mama wa Kizungu ananisalimia kwa bashasha. Anamwambia mumewe “ni yule jamaa niliyekwambia.” Tunapeana mikono jambo ambalo Wazungu wengi huwa hawafanyi. Namgeukia Nesaa na kumwambia “huyu ndiyo yule mama niliyekwambia.”
            Familia mbili zinachangamkiana wazazi na watoto. Mume wa Mzungu ananiuliza kwa kiswahili fasaha na mshangao “hii ndiyo familia yako?” Namjibu “naam.” Anajibu kwa kunyong’onyea “heri wewe umekuja na mkeo.” Nilimuuliza “mwenzetu Tanzania unatokea wapi na ilikuwaje ukawa huku?” Jamaa alitaja atokako Tanzania na namna alivyokuwa akifanya kazi kwenye utalii walopokutana na mkewe wa Kizungu wakaamua kufunga ndoa. Japo hakusema, lengo la kufanya hivyo ilikuwa ni kuukata kwa kuja majuu ambako uliishia kumkata. 

    Japo si wote, wengi wa vijana waliojiingiza kwenye ndoa hizi huishia kuolewa na kutumikishwa mbali na kutumiwa kuzaa watoto ambao kwa nchi zenye upungufu wa watu ni mali, huyu jamaa unaweza kumuweka kwenye kundi hili. Isitoshe, si yeye tu. Wapo wengi ambao, mara nyingi, hujutia uamuzi wao pale wanapojikuta wakimilkiwa na kutumikishwa kama mashini za ngono na watumwa wa mapenzi.
            Kufupisha kisa kirefu, yule bwana, pamoja na kunituchangamkia, hakuonyesha nia ya kutaka tumjue lau kutukaribisha siku moja tutembeleane. Hakutoa namba yake ya simu. Nami, kadhalika, sikutoa namba yangu ya simu. Kwa lugha ya mwili, hakuwa tayari kuwa karibu nasi. Nami nilifahamu ni kwanini. Angependaje tuwe karibu tuone anavyoishi? Pia, tunadhani alijua tunajua waume wa namna hii wanavyoishi kama tutakavyobaini kwenye kisa kingine cha Mfilipino aliyeolewa na mama wa Kizungu.

Chanzo: Mwananchi J'pili.

Barua kwa waliofyatuliwa na Tarampu

Kwanza, nawasalimia kabla kuwafyatua lau mfyatuke muwafyatue waliofyatua hadi mkakufyatuliwa na shida mkakimbilia kwa Tarampu aliyefyatuka na kuwafyatua. Nilimwandikia barua. Hajanijibu. Pili, niwajuze. Fyatu niko poa. Najua. Wengi wameniandikia barua mapepe kwa mapepe wakinisikitikia kuwa nitarejea na pingu miguuni na mikononi baada ya Tarampu kufyatuka na kufyatua. Wapo pia wanaoomba nirejeshwe lau wanikoge hasa wale walionibomu nikawachunia. Kadhalika, wapo wanaonionea huruma kuwa nikifyatuliwa na kutua na nitafyatuliwa na ukapuku na mifupo jizi nisiyozoea. Hawa ni nilikuwa nikiwatumia njuluku kidogo mbali na kuwapa moyo kuwa kuna siku ningewasukia waje majuu kutesa wasijue unaweza kuja ukaishia kuteseka.
       Tatu, wapo niliowafyatua hasa wanene wanaotamani nishuke kwenye pipa na pingu nao wanifyatue kuelekea lupango. Hafyatuliwi fyatu vinginevyo nitake. Kwanza, siishi kwa Joji Kichaka mbali na kuwa, hata nikipewa green card, nitaichana. Nani aishi kwenye kaya inayofyatuliwa na kichaa mbaguzi japo ana pwenti?

Nije kwenye inshu. Kwanza, nawashauri watakaofyatuliwa na kurejeshwa na pingu wasikonde na kusononeka. Afrika ina fursa bwererere. Kwa yeyote aliyeishi ughaibuni, kama hazioni, ajue anajifyatua au kujifyatulisha mwenyewe. Najua mifumo yetu ya kikale na kirushwa. Ukikomaa unatoboa. Hivyo, nendeni mkachafyatukie fursa ilmradi msijiingize kwenye siasa za majitaka mkaambiwa mna uraia pacha japo hamna. Pili, nawashauri. Mkishafyatuliwa na kurejea home, fyatueni wanaowafyatua. Anzeni mandingo kuonyesha namna exposure yenu ilivyowakomaza hadi mkang’ang’ania ughaibuni.

Tatu, nawashauri msirudie kosa kudhani kuwa ughaibuni kuna barabara za dhahabu na pepo. Nne, mbali na ubaguzi aliionyesha Tarampu na wengine kama yeye wanaozidi kuchepuka huko Ulaya, mjue adui yenu yuko home siyo ughaibuni. 

Tano, mjiulize hasa wale waliokimbia ukapuku, ilikuwaje mfyatuliwa na kugeuka makapuku kwenye bara lenye utajiri chekwa? Je tatizo ni wanaowafyatua mlowatengeza wenyewe mkashindwa kuwafyatua au nyinyi? Je mmejipanga vipi kuwaelimisha mafyatu juu ya kuwafyatua mafyatu wanene wanaofyatua hadi ukapuku ukawafyatua mkakimbilia ughaibuni bila kuwafyatua?

Sita, hakuna kitu hunichanganya kama sirkal kuhangaika na namna ya kufyatua njuluku toka ughaibuni wakati haina mpango wowote wa kuwasaidia mnapofyatuliwa kama kaya nyingine zilivyofanya kwa mafyatu wao waliofyatuliwa na Tarampu. Sijui hata kama wanajua idadi yenu na mahali mlipo. 

Saba, mjue, njuluku zinazotafutwa na sirkal husaidia mafyatu wezi wanene kuzifyatua na kupoza machungu yenu kiasi cha kushindwa kuwafyatua. Hivyo, husaidia wawafyatue kirahisi. Sasa Tarampu kafyatuka na kufyatua. Mafyatu fyatukeni mfyatue na kudai haki zenu badala ya kutegemea kukimbilia ughaibuni. Hisani huanzia home mafyatu wangu. Hata Tarampu angewajaza madolari na kumkatuma home, wezi wanene wangeyafyatua mkaendelea kuwa makapuku pamoja na kubeba moboksi usiku na mchana.

Kwa wale kama mimi wasio na wasi wasi wa kufyatuliwa wala kulazimika kuchukua uraia kwa sababu uraia pacha ni dhambi kayani, nendeni shule mkafyatue mambo ya maana ili mkirejea lau muwe na nyenzo za kufyatua njuluku kihalali. Mnadhani nisingefyatua shule ningepewa na kuaminiwa uga wa kufyatua ninayo fyatua tena kifyatu bila kuogopa hata mhariri wangu. Sorry. Nimesemaje? Mezea hiyo kama nimekukwaza  bosi wangu. Nilizidisha kanywaji na chigala kubwa.

Najua. Wengi hawatapenda ufyatuzi huu hasa wale wanaowafyatua mafyatu waliogoma kuwafyatuka na kuwafyatua. Kimsingi, Tarampu anatufundisha somo la kujitegemea, kufyatuana, kutokuwa wavivu, kujiheshimu, kutenda na kutendeana haki, na uwajibikaji wa pamoja kama mafyatu tuwe wakubwa hata wadogo. Kwa wanaomkumbuka jembe Joni Kanywaji, alitufundisha kuwa tukifyatuka na kuamua kufyatua mambo, tunaweza. Japo fyatu huyu alikuwa na madhaifu yake, angalau alikuwa na uthubutu wa kifyatu.

Hivyo, badala ya kumchukia na kumshutumu Tarampu, tumshukuru kwa kutukumbusha kuwa mikono na vichwa vyetu si mapambo. Licha ya kutufundisha kwa masimango, Tarampu ameonyesha asivyo mnafiki wala muongo kama wengi waliomtangulia waliokuwa wakitumia misaada ya kuacha mafyatu wetu ughaibuni kama njia ya kutufyatua ili tuwe tegemezi na kufyatuliwa. Ametufundisha kufagia nyumba zetu ili tuwe wasafi japo kiuchumi.

Mnajua siri ya ughaibuni kutuzidi katika kila kitu? Simpo. Kila fyatu huku ni fyatu kweli kweli anayefyatuka na kufyatua bila kuruhusu kufyatuliwa na fyatu yoyote awe na madaraka au la. Huku, mfano, huwezi kufunga rodi kupisha walaji wengi wao wasiolipa kodi bali kuifyatua mbali na kaya kapuku kutoa misaada ukiachia mbali kuingia uwekezaji uliogeuka uchukuaji na ufyatuaji mali na njuluku za mafyatu.

Mwisho, kwa mafyatu walionusurika kufyatuliwa, popote mlipo, gomeni kutuma njuluku hadi mjue haki zenu home. Mfano, muwambie wanaotaka kufyatua au kutegemea njuluku zenu wajenge mazingira yaliyowezesha kaya kama pale kwa jirani kuingiza mabilioni ya dolari. Lazima mjue mna usalama gani mkiwekeza badala ya kufyatuliwa na hadhi sijui maalumu. Nimesemaje? Ngoja nikajifiche wasininyake wakanitia pingu na kunipakiza kwenye pipa bure!

Chanzo: Mwananchi leo.

Ndoa yako imejengwa kwa nguzo ngapi?

Ndoa inaweza kuwa nzuri au mbaya. Pia, ndoa inaweza kujengwa au kubomolewa. Wajenzi na wabomozi wa ndoa ni wanandoa. Ndoa, kama taasisi yoyote ina changamoto zake. Kuna kufanya makosa kwa sababu, kama binadamu wowote, wanafanya makosa. Pia, yanapofanyika makosa lazima kuwepo na suluhu na namna ya kufikia suluhu. Leo tutaongelea ulazima na umuhimu wa wanandoa kkuwa kama daraja au uwili usiotenganishwa wala kuyumbishwa. Daraja, huwa ima na nguzo mbili ingawa kutokana na kukua kwa teknolojia, kuna madaraja yana nguzo moja. Pamoja na kuwa na nguzo moja, madaraja yote huwa na sehemu kuu mbili yaani sehemu ya kuingilia na kutokea.

            Katika kufanya daraja kufaa, kuwa na nguvu, kuhimili mikiki, na kutumika, lazima nguzo mbili zisimame pamoja na kutegemeana ili kufanikisha umuhimu wa kuwapo daraja. Mfano, upande mmoja wa daraja lazima ujue na kukubaliana au kujenga mazingira wezeshi kwa upande wa pili na wa pili kadhalika kwa upande wa kwanza. Mfano, kama upande wa kuingilia utaruhusu magari au wavukaji wengi, upande wapili utashindwa na daraja litayumba au kushindwa kufanya kazi yake ya kuvusha watu na vitu.

            Udaraja katika ndoa unajengwa kwa njia mbalimbali zikiwemo:

Mosi, kukubaliana. Kila kinachoingia au kutoka lazima kipitie sehemu mbili na kubebwa na nguzo mbili au nguzo moja ambayo katika ndoa ni ushirika na wawili. Hapa lazima tukazie. Tunaongelea ndoa ya mke na mume mmoja. Kwa ndoa za mitala, udaraja unawezekana japo kwa taabu. Huko hatutaenda.

Katika dhana ya kulindana, lazima wawili wawe kama nyuki au siafu wanapojilinda au kulinda mzinga au shimo lau. Ukiangalia uhohehahe na utepetevu wa wadudu tajwa, utagundua kuwa bila kushirikiana na kuhamiana, si chochote si lolote. Na wanandoa kadhalika. Mkshikamana, kulilindana, na kuhamiana, wengine watawaogopa. Mkibomoana inakuwa rahisi maadui ambao ni wengi kumalizia. Katika kulindana, lazima kuwa kulihali. Mpendane, mheshimiane, mshirikiane, mhifadhiane, na kuaminiana. Mfano, mkianza kuitana viatu na majina mengine mabaya, wengine watawaita hata makanyagio. Kila kitu mnacho na mna uwezo kubomoa au kujenga, kusuka au kunyoa. Tutatoa visa viwili vinavyotuhusu. Cha kwanza, Nkwazi alitembelea rafiki yake mmoja aishie Kanada. Siku ya kwanza kufika tu, baba alimkaribisha Nkwazi kwa shangwe. Kitu kimoja kilitibua kila kitu. Jamaa alikuwa akimfokea mkewe mbele ya mgeni kama mtoto mtoto mdogo. Hata mtoto mdogo huwezi kumfokea na kumdhalilisha hivyo. Jambo hili lilimuudhi Nkwazi kiasi cha kumwambia mwenyeji wake kuwa asingerudi katika nyumba yake. Mwenyeji alishangaa na kustuka na kuuliza “kwanini.” Nkwazi alimjibu kuwa hakupenda anavyomdhalilisha mkewe hata mbele ya mgeni kitu ambacho kwa Waswahili ni dharau hata kwa mgeni. Jamaa aliahidi kujirekebisha na mambo yakaisha.

Cha pili, kabla ya Nesaa kuja Kanada, marafiki zake Nkwazi walizoea kuuliza ana mke wa aina gani. Aliwajibu kuwa madam huwa ni mtu wa kupenda amani. Ajabu ya maajabu, marafiki zake karibu wote, walianza kumuita Nesaa Madam jina ambalo lilimkaa hadi tunahama mkoa ule tulikofikia. Hata kwenye mapokezi yake uwanja wa ndege, marafiki walionyesha wazi heshima na aina fulani ya woga kulingana na Nkwazi alivyokuwa amemjenga Nesaa ambaye kiumri alikuwa mdogo kuliko marafiki wa Nkwazi.

Mafunzo

Kwanini rafiki wa Nkwazi aliyemkaripia mkewe mbele ya mgeni aliamua kuachana na tabia hiyo? Jibu ni rahisi kuwa mwenzake alimfundisha tabia ya kumjali na kumheshimu mkewe.

            Kwanini marafiki wa Nkwazi, kwa pamoja, walimuita Nesaa Madam kama ishara ya heshima? Ni kwa sababu Nkwazi alimjenga badala ya kumbomoa. Somo kubwa hapa ni kwamba mwanandoa anao uwezo wa kumjenga, kumbomoa, kumheshimisha au kumdharaulisha mwenzake.

Mwisho, kila mwanandoa anao uwezo huu. Hivyo, ili mheshimike, lazima mjiheshimu na kuheshimiana. Kufanya hivyo, lazima kuwa na tabia za haki, usawa, upendo kulindana, kuhamiana, na kutegemeana. Akitukanwa au kudharauliwa mwenzio, nawe kadhalika unatukanwa au kudharauliwa. Kadhalika, akiheshimiwa mwenzio nawe kadhalika unaheshimika. Hapa kuna faida bila hasara. Hivyo, wanandoa, wajue ni daraja lililojengwa na nguzo mbili yaani mke na mume.

Chanzo: Mwananchi Jpili jana.

Ndoa na vibabu, vibibi vya kizungu vijana muwe macho

 

Tunaona bibi wa kizungu na kijana MwAfrika uwanja wa ndege–––hatuutaji–––wakibusiana. Tumeamua kuandika haya juu utumwa kimapenzi ambamo waafrika ndiyo wahanga. Utumwa huu umejikita kwenye mapenzi bandia ambapo mmoja wa ‘wapendanao’ humtumia mwenzake kulingana malengo na hadhi na rangi yake. Htuzushi. Utaona vibabu/bibi vya kizungu vikifunga ndoa na wavulana/wasichana wa kiafrika mtawalia. Bila kupoteza muda–––hapa kuna tamaa, ujinga, na umaskini–––kama vyanzo vya ukoloni na utumwa huu wa kimapenzi.

            Katika mila za kiafrika, mwanaume hutegemewa kuoa mtu ima wa umri wake au anayemzidi umri japo si kwa mbali sana. Inapotokea mwanaume akaoa mwanamke sawa ua zaidi ya mama yake au binti akaolewa na kibabu sawa na babu yake, jamii hustuka, kuhuzunika, kushangaa, kuchukuia, hata kulaani. Hakuna kitu muhimu katika ndoa kama tegemeo la kuzaa watoto ambao ndiyo malipo kwa jamii na wazazi. Ndoa bila mtoto, kwa muafrika, ni janga. Tujiulize. Inakuwaje wahusika wanaweka kando hitajio hili muhimu? Kuna cha mno? Inakuwaje kijana wa kiafrika kufunga ndoa na zee lisiloweza kumzalia au kumzalisha au kumuachia ujane? Je ni tamaa, ujinga, au umaskini ukiachia mbali kuabudia rangi ambapo mweupe, hasa mzungu, anaonekana mali japo si mali kitu?

            Katika ndoa hizi, kama kweli ni ndoa, wazungu hutumia waAfrika. Hatujawahi kuona MuAfrika mzee akioa msichana mzungu au kijana mzungu akioa bibi muAfrika. Kuna tatizo. Si rahisi kupata majibu sahihi bila kudurusu. Kwa akili ya kawaida, hili si jambo la kawaida, hasa kwa waswahili. Kimsingi, katika ndoa hizi, mweupe ana mamlaka na mswahili hana. Si vibaya kusema kuwa mswahili anaolewa katika mahusiano haya.

            Kiafrika, mwanaume huoa na mwanamke huolewa. Ila katika uhusiano tunaojadili, mwanamke/mwanaume wa kiAfrika huolewa na mzungu ambaye humuoa bila kujali jinsia. Hata katika utumwa huu, mswahili hutegemea akiolewa na mzungu ataukata kwenda majuu na kuchuma madola. Hapa thamani ya maisha ya binadamu ambayo ni kubwa kuliko chochote, huwekwa kwenye vitu vya hovyo tokana na ujinga au umaskini kama masalia ya ukoloni wa kimila ambapo mtu mweupe ni mkombozi wa mtu mweusi ni mkombolewa–––hata kama dhana hii ni hovyo na ushahidi wa utumwa wa kiakili, kimaadili, na kimila.

            Tuweni wakweli. Hivi kuna mapenzi ya kweli kati ya kizee cha miaka–––tuseme miaka 60, 70 au zaidi kuoa kijana wa miaka 30, 35 hata 40 au babu kuoa kigoli umri wa mjukuuwe? Hapa tunapata dhana ya ubaguzi wa kujitakia ambapo muathirika hujiona dhaifu mbele ya mkoloni wake bila kujali jinsia. Je kuolewa na mzungu ni kuukata au kupatikana licha ya kudhihirisha ujinga, umaskini, na tamaa ya wahusika? Tumeisha Ulaya kitambo si haba. Kuna kitu wanacho yaani ubinafsi/umimi (individualism) ambapo mtu kujiona kama huru na asiyejali wengine isipokuwa yeye. Hapa ndipo chanzo cha kwanza cha balaa hili kilipo mbali na ukoloni ambapo waafrika wameaminishwa na wakaamini–––iwe ni kwa kupitia dini au siasa–––kuwa wazungu ni wakombozi wakati ni waangamizaji. Utamuona Yesu mweupe wakati hakuwa mzungu. Mitume wote siyo waafrika. Maandiko matakatifu yote ni ya kigeni na lugha zinazotumika kuyaeneza. Huu ndiyo mzizi wa kila kitu. Waligundua, kutengeneza, na kueneza ‘weupe’ kuwa ukombozi na wengine wenye dhambi. Unashawishikaji kuwa kila mtu anazaliwa na dhambi wakati mtoto mdogo ni malaika?

            Utumwa kwa waafrika ulianza tulipohujumiwa na kurubuniwa kuacha mila zetu tukakumbatia mila hatari za kigeni ziitwazo dini na ustaarabu japo si chochote wala lolote bali maafa kwetu. Mzazi unajisikiaje kijana wako wa kike/kiume anapoolewa na bi kizee kuliko hata baba au mama yake kwa kisingizio cha ‘mapenzi hayana macho.’ Mapenzi yana macho. Ndiyo maana, hayaishi bila kuwa na uhuru na utashi wa kuchagua, ambao katika balaa hili jipya haupo. Binadamu anapotumia njaa, tamaa, ujinga na umaskini kama nyenzo za kufikiri, anaweza kufanya jambo ambalo hata mnyama hawezi kufanya.

            Tumalize kwa kuwashauri vijana wa kiafrika kuacha kuuza utu wao eti kwa tamaa na ujinga wa kwenda majuu. Wakishafikishwa ‘majuu’, huumizwa na kuwa watumwa zaidi wakaishia kujuta kama mmoja niliyekutana naye kwenye mji jirani aliyenyofolewa Arusha na kuishia kwenye utumwa.

Chanzo: Mwananchi leo.

I Cry fo Ambazonia and Darfur–––My baby

I Cry for Ambazonia and Darfur

ISBN 9789956554935

Pages 150

Dimensions 203x127 mm

Published 2025

Publisher Langaa RPCIG, Cameroon

Format Paperback

NEW

ISBN	9789956554935
Pages	150
Dimensions	203x127 mm
Published	2025
Publisher	Langaa RPCIG, Cameroon
Format	Paperback

I CRY FOR AMBAZONIA AND DARFUR

by Nkwazi Nkuzi Mhango

The world remains tragically silent on the suffering of the people in Ambazonia, Cameroon, and Darfur, Sudan. Since these conflicts began, the international community has failed to adequately address or arrest the violence and protect innocent lives. Countless people have been killed, displaced, and robbed of their hope. This book serves as both a condemnation and a plea to the international community, urging it to acknowledge its failures in these regions. Nkwazi Mhango argues that this inaction constitutes a form of discrimination against the people of Ambazonia and Darfur, highlighting the stark contrast between the global rhetoric on human rights and the grim reality faced by the victims. “The Cry for Ambazonia and Darfur” is a powerful call for humanity to awaken to its responsibilities. It demands more than just empty gestures; it urges critical self-reflection and a genuine commitment to resolving these conflicts. Mhango implores us to recognize our shared humanity and act with the compassion and justice we would expect for ourselves.

 BOOK PREVIEW

Currency

                          US Dollar: $                          British Pound: £                       British Pound£

Paperback

£15.00 

ABOUT THE AUTHOR

Nkwazi Nkuzi Mhango

Mhango is the author of Saa ya Ukombozi, Nyuma ya Pazia, Souls on Sale, Born with Voice, Africa Reunite or Perish, Psalm of the Oppressed, Perpetual Search, Africa’s Best and Worst President: How Neocolonialism and Imperialism Maintained Venal Rules in Africa and ‘Is It Global War on Terrorism’ or Global War over Terra Africana?: The Ruse Imperial Powers Use to Occupy Africa Militarily for Economic Gains, How Africa Developed Europe: Deconstructing the His-story of Africa, Excavating Untold Truth and What Ought to Be Done and Known, Africa’s Dependency Syndrome: Can Africa Still Turn Things around for the Better?, Our Heritage, Family Friend of Animal and Matembezi Mbugani (Children’s book co-authored with his wife Nesaa).