“Wewe hukusoma” na Madhara Yake Katika Ndoa

Tokana na uzoefu wetu, tumesikia, kusoma au hata kushuhudia kisa kifuatacho ambacho ni chanzo kikubwa cha kudorora, kuvurugika, au hata kuvinjika kwa ndoa. Ni sumu kwa ndoa.  Tuanze na hadithi. Kuna jamaa mmoja ambaye aliishia darasa na la nne. Alibahatika kujihangaisha na kupata utajiri. Ulipofika wakati wa kuoa, alioa mwanamke aliyekuwa kamaliza fomu four tena failure. Huyu mama, kwa ujinga, alipojilinganisha na mumewe, alijiona msomi wakati hakuwa msomi bali mjinga mkubwa kuliko hata huyo mumewe ambaye aliweza kutengeneza utajiri bila ‘kusoma’ wakati yeye aliyesoma, aliufuata huo utajiri. Je wapo wangapi wa namna hii? Yaani form four inakutia kichaa hivyo? Ukipata PhD itakuwaje?

            Pamoja na kutolewa kwenye família maskini na umaskini unaonuka mbali na kukosa hata hizo sifa za chini kabisa kufaa kuolewa, huyu mama tunayemouna mpumbavu, alijiona msomi wa kupigiwa mfano wakati alikuwa mjinga asiyemithilika kama tutaangalia dhana ya usomi ni nini. Kwa ufupi, usomi siyo wingi wa shahada au miaka mingi darasani bali unyenyekevu na utayari kusaidia wengine. Ni kama mtu aliyebahatika kufumbuliwa macho anayeishi na vipofu au vyongo. Ni sawa na tembo anayeishi na wanyama wadogo wanaotegemea awasaidie maadui zao wanapowazengea. Usomi ni kujua udhaifu wako na kutambua ubora wa wengine hata kama unawazidi elimu. Huu ndiyo usomi tunaomaanisha hapa.

            Maisha na ndoa havina shahada zake bali unyenyekevu na kuwa tayari kunyenyekea na kuujua ubora na udhaifu wako na wa wengine. Hivyo, hata kama wewe umesoma kweli kuliko mwenzio, kisiwe kibali au nyenzo kumdhalilisha, kumdhulumu, na kumdhalilisha mwenzi wako hata wengine. Usomi si ubabe na majivuno bali unyenyekevu.

            Turejee kwenye kisa chetu. Mama huyu mjinga wa mwisho na failure, alijiona msomi si kwa sababu alikuwa amesoma bali kwa sababu hakuwa amesoma wala kuelimika. Usomi unapaswa kuchochea kumbukumbu na heshima kwa wengine. Tokana na ujinga hata upumbavu wa mama huyu, alikosa kumbukumbu mbali na wizi wa fadhila, uchumia tumbo, na ukatili vilivyotamalaki. Hata kama kweli mwenzio hakusoma, kwanini hukumwambia kabla ya kuoana? Kama usomi ilikuwa ni sifa uliyotaka mwenza wako awe nayo, kwanini hakusema mapema kabla ya kuingia makubaliano ya kufunga ndoa? Jibu ni rahisi. Alikuwa na uwezo wa kufanya hivyo ila alifuata utajiri wa ‘mjinga’ huyu aliyetaka kumdhalilisha na kumnyanyasa,  kumwibia mbali na kumdhulumu.

            Iwe mwanamke au mwanaume, hupaswi kutumia usomi, utajiri, uzuri, ubora, na chochote kumdhalilisha, kumuumiza, na kumdhulumu mwenzako. Kabla ya kumuumiza, kumdhalilisha hata kumkatisha tamaa mwenzako, jiulize. “Kama unasema mumeo au mkeo hakusoma, je baba na mama, babu na bibi zako wamesoma?” Hata kama ungekuwa umesoma au wazazi wako wamesoma, bado huna haki wala haja ya kuutumia usomi wako dhidi ya mwenzio. Kabla ya kufanya hivyo, vaa viatu vyake. Jiulize “ingekuwa mimi, ningetaka nitenzwe vipi?” Kwa wanaotumia ujinga na upumbavu huu waambiwe. “Nyinyi si wajinga na wapumbavu tu bali mafisi ambao wako tayari kula hata watoto wao au fisi wenzao kwa sababu ya tamaa na upumbavu wao.”  Kama mlitaka kuoa au kuolewa na wasomi, au matajiri si mngechagua maprofesa au vyuo vikuu au mabenki. Mbona haya madai wahusika hawakuyatoa wakati wakiwabembeleza hao “wajinga’ wawaoe au kuolewa nao? Kimsingi, wote wanaokuja na visingizio kama hivi, si wajinga na wapumbavu tu bali matapeli na wavivu wa kutafuta wanaotumia ndoa kama sehemu ya kujipatia maisha tena kinyume cha maadili na utu. Tunasema hivi kwa sababu kabla ya kuingia makubaliano ya kuoana hasa kipindi cha uchumba, wahusika walikuwa na muda na sababu za kutosha kutoa mapendekezo, mapendeleo yao na ushauri kuhusiana na wanayetaka kuoa au kuolewa nao. Ni aibu kwa mtu mwenye akili kutumia upumbavu kama huu ili ima apate sababu ya kuvunja ndoa, kukomoa, kuumiza, au kumdhalilisha mwenzake.

            Tunashauri wenye tabia hizi mbaya waache. Pia, tunashauri wahanga wasimame na kuwauliza maswali magumu hawa ‘wasomi’ wao kama wazazi na ndugu zao hata nyumba zao wamesoma. Kwani, hata kama kweli wangekuwa wamesoma, usomi si majivuno wala manyanyaso bali msaada na unyenyekevu.

Chanzo: Mwananchi leo.

Usiolewe kwenda kufarakanisha ndugu

Kuna wanawake wapumbavu, wenye roho mbaya na wachoyo wanaokamia kuolewa huku wakipania kwenda eti ‘kuwakomesha’ ndugu wa mume! Mara nyingi, wanawake wa namna hii wanaokwenda kuolewa ili kufarakanisha wana familia ya waume zao ni mijitu isiyo na huruma wala maadili. Wanasumbuliwa na ujinga na uchoyo. Yupo mmoja alikamia kwenda kuwakomesha ndugu za mtarajiwa wake akidhani alikuwa anawapa fedha nyingi. Ajabu ya ajabu, huyu mama alimhusisha hata mama mkwe asijue hicho chema kakizaa, kukilea na kukisomesha tena akiwa single mother baada ya kufiwa na mumewe tena kwa kuuza vitumbua na kufanya kazi ndogondogo.

            Binti huyu kipofu kiakili, aliamua kupania jambo ambalo ima hakulijua vizuri wala kulifanyia utafiti. Pamoja, na kujiridhisha–––na waharibifu wengi wa namna hii hufanya hivyo–––mhusika hakufanya wala utafiti wala kuweka juhudi kulijua alilokuwa akipania kufanya. Kwanza, hakujua kuwa ukipanda ubaya, unavuna ubaya na isitoshe, maovu hayalipi ukiachia mbali ukweli kuwa tamaa mbele mauti nyuma. Alipofunga ndoa, alianza haraka kutekeleza malengo yake mabovu. Alianza kuwachukia ndugu za mumewe wazi wazi. Alianza kumdharau mama mkwe hata kumsingizia kuwa mchawa, kama wengi wafanyavyo wasijue wanaweza kuzaa watoto wa kiume wakalipwa na wakazawana wao au hata kabla.

            Pili, hakujua ukubwa wa tatizo alilotaka kulitengeneza hata aina ya adui aliyetaka kumtengeneza na kumteketeza. Hakujua kuwa kumbe mumewe alikuwa mdogo wa kwa kaka yake mwingine aliyekuwa akiishi kwenye nchi mojawapo ya Ulaya. Na katika mambo yaliyomvutia kuolewa na huyu jamaa ambaye hakumpenda vilivyo, ilikuwa ni kuambiwa mpango wake wa kuhamia Ulaya. Hata hivyo, mpango huu ulitegemea kaka mtu yaani shemeji yake ambaye alikuwa kipenzi cha familia na aliyekuwa na ushawishi mkubwa kufikia kuwa kama baba wa familia ambaye asingefanya uamuzi wowote bila kuhakikisha anapata na kuutumia ushauri wa mama yao. Hivyo, kuanza kupambana na mama mkwe, huyu mama alianza, bila kujua, kuvuruga ima mpango mzima wa kwenda Ulaya au kuendelea kuolewa. Kufupisha kisa, mama alikosa vyote kwani aliachika hata bila kwenda huko Ulaya alikokamia au kuwakomesha ndugu wa mumewe. Mume au mke haoti kwenye mti. Anatokana na ana watu waliomtegeneza na waliomzunguka. 

Hili liwe somo kwa wenye mawazo kama hayo. Kama wapo waliofanikiwa kuchonganisha na kukomesha familia walimoolewa, ni wachache. Nao pia, hawajui kama Mungu akiwapo uhai, wakazawana wao watawalipa vipi. Wahenga walituhusia kuwa malipo ni hapahapa duniani.

Kuna kisa kingine. Kupo mmoja aliyewahi kujuta kwanini hakuolewa na mume ambaye wazazi wake walikuwa wameisha kufa. Hii ilitokana naye kutoelewana na mama mkwe wake. Huyu mkazana mwana, alikuwa mjinga na mshirikina hakuna mfano.  Kuna siku alikwenda kuomba ushauri kwa mjomba wake ambaye alimkemea na kumuonya juu ya hisia na tabia hizo. Alimwambia ‘omba Mungu mama mkwe wako asifariki. Anaweza kufariki mambo yako yote yakaharibika.” Na kweli, tokana na kumtia presha za hapa na pale, mama mkwe hatimaye alikufa ghafla kiasi cha kuzua wasiwasi kuwa alikuwa ima amelishwa sumu au kuzidiwa na mawazo tokana na mkazamwana alivyokuwa akimtenza.

            Baada ya mazishi tu, mume wa yule mama alianza ufuska hadi kuzaa watoto kadhaa nje ya ndoa. Raha aliyokuwa akitegemea kuipata baada ya kufariki kwa mama mkwe ilitoweka na akaja kujutia kuwa kumbe kuwepo kwa mama mkwe kulikuwa na neema zake.

            Je ni wangapi wamefanya au wanajua au kuwajua waliofanya visa kama hivi viwili kati ya vingi katika ndoa kuhusiana na ndugu japo nao siyo malaika? Je vinawasaidia nini wao na wenzi wao na wale wanaotaka kuwaumiza tokana na ujinga na upumbavu wao? Ni wangapi wanaolewa na kupendelea ndugu zao huku wakiwatenga na kuwachukia ndugu za waume zao? Licha ya kuwa unyama na upumbavu, tabia kama hizi zinaonyesha roho mbaya, ujinga, uroho, uchoyo, ukale, ushamba, na mengine kama haya. Kwa wale wanaoolewa kwenda kula au kuchuma mali, walewe. Mara nyingi, huwa wanaishia kujuta. Kama wewe unawachukia ndugu wa mumeo  hivyo, kama una kaka, unajisikiaje mkewe anapoanza kuwachukia nyinyi na wazazi wenu? Mkuki kwa nguruwe.

Chanzo: Mwananchi Jpili.

Kapumzike salama Jenerali David Musuguri

Mpendwa Jenerali David  Bugozi Waryoba Musuguri Nzangho aka Chakaza (RIP),

Kwanza, nakupigia saluti ya mwisho kama mgeshi aliyelala. Pili, niseme wazi. Najua hutapokea wala kujibu saluti yangu kama kiongozi na mkuu wa mafyatu. Nenda salama salimini ukijua kuwa mafyatu watakumiss sana. Ulikuwa fyatu wa kupigiwa mfano. 

    Siombolezi bali nasherehekea kuondoka kwako. Old soldiers never die, they simply fade away. Baada ya kushughulika kwa miaka 104 na ushei, kwani ulibakisha miezi miwili tu kupiga 105. Si haba. Sasa rasmi umelala milele. Nenda shujaa mwenye sifa zilizotuka ndani na nje ya kaya. Ulifanya mengi kwa kaya na Mungu akulipe huko uendako. Amina. 

   Najua hutanisikia. Lakini acha nikupe send off na maua vya kifyatu. 

Kwanza, ulikuwa fyatu mwenzangu uliyemfyatua na kumchakaza nduli Idi Amin na kuwakomboa waganda. Kila niendapo UG, huwa najisikia fahari niitwapo mkombozi. Wengine hunisonya kwa sababu tulimfyatua nduli tukafyatua M7 ambaye, kwa takriban miaka 40, amekuwa akitembeza undava yeye na familia na marafiki zake. Sorry bro. Siku hizi siruhusiwi kuongea siasa. Hivyo, naomba unisamehe nisikumegee ujiko mwingi tunaoupata tokana na kazi yako.
            Pili, kwa wasiokujua Jenerali na mkuu wa mageshi mstaafu, hasa vijana wa kileo, ni kwamba ulikuwa mwanajeshi tangu ujanani. Ulijiandikisha geshini mwaka 1942 ukiwa na umri wa miaka 20. Hii ni baada ya maza wako kunyotolewa roho kwa tuhuma za kijinga zisizokuwa na kichwa wala miguu za uchawi. Hivyo, ukiwa na vijana wenzako akina Mugendi Nyamatwema na Mkono wa Nzenzere, mliamua kujiandikisha geshini ili mkachichue na baadaye kuitumikia kaya.
Tatu, kwa mujibu wa historia yakeoambaye sisi tunaokujua tunaijua. 

Ulizaliwa Januari 4, 1920 huko Butiama alikozaliwa marehemu baba wa taifa. Hivyo, hamkuwa marafiki tu bali wa poti kama akina mura wapendavyo kuitana yaani wa kunyumba au wa nyumbani. Baada ya kujiandikisha, siyo kujiunga jeshini, ulipelekwa Madagascar na kupata mafunzo ya kigeshi kabla ya kwenda sehemu nyingine tena ukiwa chini ya KEA au King’s African Rifles (KAR) wakati wa mkoloni wa kiinglishi. 

Baadaye, ulipelekwa Nairoberry pale Kahawa Barracks ulipokutana na nduli na kumfundisha ugeshi. Kwa wasiojua, nduli aliposikia kuwa mmowapo wa makamanda waliokuwa wametumwa na kaya kumfyatua ulikuwa mwalimu wake, alichukua helkopta na kutoroka haraka ili asipate cha moto na kipigo cha mbwa kachoka toka kwa Jenerali Chakaza. Maana, alijua shughuli yako Jenerali ambaye kweli ulionyesha vitendo kwa kuikomboa UG ndani ya muda mfupi tofauti na wengi walivyotegemea.
        Katika uhai wako, nakumbuka ulipata masomo mbalimbali nchini China na Kanada na mbali na kuwakilisha Afrika Mashariki London Uingereza kwenye gwaride la Malkia mwaka 1957 mbali na kupigana vita nchini Burma, India, na Ujepu ambako ulijeruhiwa paja na kupona na kuendelea kudunda kigeshi.
            Jenerali, kama lilivyokuwa jina lako, ulichakaza lakini hukuchakaa. Kwani, ni wachache wanaoweza kupiga miaka mia na ushei halafu wakafyatuka wakiwa na hali nzuri kama ulivyokuwa. Mwenyezi Mungu amelipa ujasiri na wema wako kwa kaya yetu. 

    Naomba, ufikapo huko uendako, wasalimie rafiki na ndugu yako Bwana mdogo wako lakini bosi wako Julius Kambarage Nyerere, Eddie Soikoine, Rashid Kawawa, Ali Hassan Mwinyi, Hussein Shekilango, majenerali Abdallah Twalipo, Tumainiel Kiwelu, Ernest Mwita Kyaro, Mti Mkavu Silas Mayunga na wengine wengi bila kusahau wasoja wetu waliodedishwa kule Uganda wakipigania  ukombozi wa kaya yetu. Habari njema ni kwamba CDF wetu wa kwanza, Jenerali Mrisho Sam Hagai Sarakikya bado anadunda tana kama yanki na mgeshi asiye na mfano. Mungu amuongezee miaka kama wewe. Amina. Saluti yake kamanda.
            Kwa vijana wa sasa wasiokujua, natumia fursa hii kuwafyatuliwa ukweli juu ya kutukuka kwa urathi wako. Ulikuwa mkuu wa mageshi yetu ambaye aliteuliwa wiki moja baada ya kurejea toka kumfyatua nduli. Ukakamavu na weledi wako wa medani ya kivita ulisababisha kaya kumfyatua huyu mjivuni aliyekuwa na domo kubwa kiasi cha kuwanyanyasa na kuwatisha maadui zake lakini asifue dafu kwako. 

    Pia, ulikuwa kiongozi usiyejivuna wala kuwatumikisha wenzake zaidi ya kuwatumikia na kuwa tayari kujitoa kafala kwa ajili ya wengine. Umeacha turathi ya kuigwa na kupigiwa mfano kama msoja na mwanakaya fyatu ingawa siku hizi ni wachache wanaoweza kukuiga tokana na uongozi kugeuka uongo na usasi wa ngawira. Hayo tuache nisije nikafyatuliwa bure. Kimsingi, nidhamu yako iwe kijeshi au hata baada ya kustaafu havitasahaulika. Ulitumikia kaya kwa ari na mori vya hali ya juu.
        Nasikitika sitahudhuria mazishi yako kwa vile niko mbali kwenye misheni ya kuokoa kaya toka kwenye ufisi na ufisadi. Sitafaidi sauti za mizinga ikilipuliwa kuonyesha kuwa shujaa umeondoka kishujaa na kuagwa na mafyatu na mashujaa wenzako.
        Tokana na kutokuwa na muda wa kutosha, acha nikuage fyatu mwenzangu. RIP David Bugozi Musuguri shughuli umeimaliza na vita umeshinda.

Chanzo: Mwananchi jana.

Ndoa, Mafanikio na Changamoto Zake

Ni watu wangapi wanatamani wangekuwa matajiri, kwa wale ambao si matajiri au ni matajiri lakini siyo matajiri wakubwa? Wangapi wanatamani kuoa au kuolewa na watu wenye mafanikio yawe kifedha, kielimu hata kimadaraka ambao ndiyo tunawaita matajiri? Bila shaka ni wengi. 

            Mafanikio au utajiri, una changamoto zake hasa kutokana na wahusika wanavyojiona au wanavyoonekana kwa wengine. Pia, mafanikio ni dhana ambayo inaweza kuwa na maana nyingi. Hivyo, hatutazama kwenye kuichambua au kuitafutia maana. Je mafanikio hata maanguko yanaondoa utu wa mtu au kumbadili kuwa kitu kingine? Je ni watu wangapi wanaotoka kwenye familia maskini wakaoa au kuolewa na watu matajiri au wanaotoka kwenye familia maskini wakaoa au kuolewa kwenye familia zilizofanikiwa? 

        Je mafanikio ni nini na tunayapimaji? Si rahisi kutoa majibu kwa maswali haya bila kujadili nini mtu binafsi anatafuta au kutaka.                                 Tunachoweza kufanya  hapa, ni kuangalia baadhi ya kesi zenye kutupa uzoefu ili katika kutafuta mwenza, mhusika ajue la kufanya au kutofanya.
 Je wakati wakitamani huu utajiri, waliwahi kujiuliza uhusiano wake na mafanikio katika mambo mengine muhimu katika maisha kama vile kupata watoto, ndoa bora, furaha, amani, ridhiko la moyo? Japo huu hauchukuliwi kama utajiri kwa vile ahusishi vitu anwai, vinaweza kuwa utajiri wa aina yake tena wenye thamani na umuhimu kuliko fedha au mali, madaraka, sifa na mambo mengine ya namna hii.

         Leo tutaongelea na kuunganisha mafanikio na ndoa. Tunatadurusu watu waliofanikiwa kuwa matajiri tena mabilionea duniani, au wenye madaraka makubwa duniani lakini wakashindwa katika taasisi ya ndoa.
                Kama utajiri wa fedha ungekuwa ndiyo ufanisi katika ndoa, matajiri wakubwa wa dunia kama vile Bill Gates, Elon Musk, na Jeff Bizos wasingetaliki baada ya kushindwa ndoa. Kama usomi ungekuwa ndiyo muhimili wa ndoa, wasomi wengi wasingeishi single pamoja na elimu na taaluma zao. Mapenzi hayana gwiji wa darasani bali wa darasa liitwalo dunia litoalo uzoefu kama tunaotumia mbali na kujielimisha. 

             Hakuna daktari wala profesa wa mapenzi. Hata marais pamoja na kulindwa na kushauriwa sana mbali na kuogopewa tokana na mamlaka yao, hawana mamlaka juu ya ndoa vinginevyo marais au mawaziri wakuu kama Boris Johnson (Uingereza), Justin Trudeau (Kanada), Silivio Berlusconi (Italia), Fredrik Reinfeldt (Sweden), Georgina Meloni (Italia) na marais kama vile Vladimir Putin (Urusi), Daniel arap Moi (Kenya) Fredrick Chiluba (Zambia),  Donald Trump (Marekani), Nicholaus Sarkozy (Ufaransa), Hellen Johnson (Liberia), na Mary Banda (Malawi) wasingeachika na kuishia kuishi wapweke.
            Hata hivyo, wapo watu waliofanikiwa katika yote japo, kwa watu maarufu ni wachache. Kwa uzoefu tu, tuawajua watu wachache wa namna hii kama vile bilionea Warren Buffett ambaye hata hivyo, pamoja na ubililonea wake, huishi maisha ya kawaida. Hatujui kama hii ndiyo sababu ya kuonekana amefanikiwa katika utajiri na ndoa. Pia, yupo Mark Zuckeberg na wengine wachache wakilinganishwa na walioshindwa katika taasisi hii. Hivyo, hatutajifanya majaji wa kuhukumu bali kutoa taaarifa kama chanzo na cheche vya wewe kufanya utafiti wako.
        Japo hatujui sababu za kutofanikiwa kwa ndoa za wahusika hapo juu, tunaweza kujenga dhana mbalimbali kama vile kuwa bize na mali, kuwa fahari tokana na nguvu ya fedha au madaraka kiasi cha kuamini kuwa mhusika anaweza kumpata yeyote amtakaye. 

                Tunajenga hoja hizi kutokana na hisia kuwa watu waliofanikiwa huvutia zaidi ya wasiofanikiwa. Hivyo, hii hali pekee yaweza kuwa chanzo cha kukwama katika ndoa. Hii hutokana na kuweza kuzidiwa ushawishi hata mikakati ya wale wanaotaka kuoa au kuolewa na matajiri. Wanaweza kujifanya kuwa yule ambaye siyo walivyo ili kupata fursa hii hasa wale wasaka ngawira, au kunyenyekea kwa muda ili waweze kupata wanachokitaka halafu wageuke na kurejea ule uhalisia wao. Pia, mafanikio yanaweza kuwa kichaka cha watu wengine kujiona ni bora kuliko wale ambao hawajafanikiwa kama wao. Hivyo, kuyatumia kuwanyanyasa hata kuwatumia kama vifaa vyao kiasi cha kuwaacha pale wanapowachoka au wanapogundua kuwa kumbe walitumika kama chanzo cha mapato kwa wenzao kiasi cha kustuka na kuachana nao. Pia, kupata wale ambao hawakuwategemea kinaweza kuwa chanzo cha kutofanikiwa kwa ndoa.
        Kwa machache tuliyodurusu hapo juu, unaweza kujitafutia mengine zaidi. Hivyo, tunaweza kuhitimisha kuwa mafanikio ya aina moja yanaweza kuwa maanguko ya aina nyingine. Si ajabu. Kuna usemi kuwa Mungu hakupi vyote. Mwingine unasema, kila neema ina mitihani yake na kila mitahani yaweza kuwa na neema zake.

Chanzo: Mwananchi leo.

Msituletee udini na ujinsia katika kaya yetu

Sina ajenda wala sababu, sifa, na tabia za kusifia bali kufyatua kwa haki bila upendeleo wala uonevu. Hivyo, haya niyafyatuayo yanalenga kuelimisha tena bure. Nasisitiza, msinifananishe na chawa au wasifiaje. Kwani, sitafuti chochote. Kwa taarifa yenu, mwakani, inshallah, natia timu kugombea urahis wa kaya. Naona yule anashangaa fyatu tena mlevi akamie kuongoza kaya. Kama walevi hata mafisadi wanaukamia, kwanini daktari kama mimi nijivunge. Nani hataki unene tena wa kula dezo? Kwanza, katiba inaniruhusu. Pili, nina sifa kuliko wote. Ndiyo maana mafyatu walinichagua bila kupingwa kuwa kiongozi wao tena mkuu anayewatumikisha, sorry, anayewatumikia usiku na mchana kwa haki bila undavandava, ujanjaujanja, na uchawa. Mnanifahamu?
        Niende kwenye inshu. Japo sina takwimu, yangefanyika mashindano ya vituko kikaya, kaya yetu ingeshika namba ya juu kwani huwa na vimbwanga, vituko, visa, na mikasa usipime. Naweza kuiita kaya ya mikasa hasa siasa zake. Juzi nilitumiwa clip ya video ikidau kuwa dini fulani inazuia wanawake kuwa viongozi!

         Kwanza, niliipuuzia. Baada ya rafiki yangu kuituma tena akitaka msaada kimawazo, nilianza kuichukulia seriously. 

        Pili, sijui ni nani wanaisambaza, wanalenga nini, kwanini, ili iweje. 

        Tatu, kwanini wakati huu tunapojiandaa kuelekea uchakachuaji, sorry uchaguzi mwakani?         Nne, je wanamlenga nani? 

        Tano, je wanataka kutuchonganisha kwa misingi ya dini na jinsia? 

        Sita, je tutawaruhusu wafanikiwe ili iweje?         Saba, sijui wanachotaka ni nini usawa huu. Nane, je tunachukuliaje mawazo mgando kama haya?
Katika kudurusu kadhia hii, nitajikita kwenye mambo kadhaa. Mosi, kaya yetu haina dini wala jinsia ingawa wanakaya wanavyo vyote viwili na mengine kama hayo kama mali binafsi. Kwa sababu hizo, kaya yetu inaongozwa na katiba siyo misahafu ingawa wakati wa kuapishana huwa tunaitumia. Kisheria, bila kujali dini, jinsi, eneo, ukoo, na mengine kama hayo, kila mwanakaya awe mke au mme ana haki za kuiongoza ilmradi afuate katiba, kanuni, sheria, na taratibu. Kinachotakiwa ni kuwa na sifa husika kuwashawishi wapiga kura kumchagua au kutomchagua kulingana na malengo na matakwa yao ya pamoja kama jamii na kaya.
Kikatiba na mila tuliyojiwekea, rahis wetu ni rahisi, ni alama ya kaya, ni mtumishi wa kaya kinadharia hata kama kivitendo ni bosi na mkuu wetu mwenye madaraka makubwa kuliko sote tuliyompa kwa muda fulani. Kifalsafa na kisheria, rahis ni rahis. Si mwananke wala mwanaume japo ana jinsia haituhusu. Rahis wa kaya ya mafyatu si kiongozi wa dini bali wa kaya. Hivyo, sifa za kuwa kiongozi au rahis hazihitaji wala kufuata sifa za kidini.
Wakati tukitafakari haya, tujiulize. Nani hakuzaliwa, kulelewa, kufunzwa, kutunzwa na kukuzwa na mwanamke? Kama wanaume wako ni mali sana, kwanini usijizae au kudondoka toka mbinguni au kuota kama mti? Hata mti una mama. Kama wanaume wako ni dili, kwanini usiende ukaishi kwenye hiyo kaya ya ndotoni ya wanaume watupu uone mtakavyogeuziana mitutu. Kama mwanamke hafai kuwa kiongozi, mnaoa wa nini na inakuwaje tuamini kuwa kila mwanaume aliyefanikiwa, kuna wanawake wawili nyuma yake yaani mama yake na mkewe? Kumbaff kabisa. Mafyatu wazima mnashindwa jambo dogo kama hili ambalo hata inzi wanalifahamu uzuri? Msituletee bangi zenu tuvurugane mtuibie. Nenda Somaliya mkajifunze. Msitumie dini na udini uchwara kuhalalisha uchochezi, ujinsia, na ukumbaff. Kama mwanamke hafai hivi, kwanini huyo Mungu wenu alimuumba? Kama msingekuwa wachonganisha, wachovu, na wakumbaff, basi mngegomea vitu anavyofanya mwanake kama vile kupika, kubeba mimba, kuzaa, mbali na urodi anaotoa. Nyambaff zenu kabisa.
         Je kuna uongozi wa msingi na muhimu kama huu? Kama tunataka kutenda haki, tumhukumu fyatu kwa tabia zake na si kwa jinsia wala atokako, umri, imani, wala mbari yake. Kaya haina haya mambo ijapokuwa wanakaya wanayo kama mambo binafsi yanayopoteza umuhimu linapokuja kwenye masuala ya pamoja. Hivyo, hawa wanaotaka kutuletea dini, udini, ujinsia, wakivichanganya na siasa, tuwazomee, tuwakemee, na ikibidi tuwaadhibu. Kama wana hoja au hata kutafuta kiki, basi wajitokeze. Wajenge hoja zao wakizingatia misingi na shuruti za katiba ya kaya tuwasikilize lau tupate nafasi ya kujadiliana nao. Vinginevyo, huu ni uchochezi, uchovu, ukale, na ukumbaff vilivyopindukia. 
        Hawa wakumbaff, kama ni wanaume kweli, walishawahi kujiuliza namna walivyopata huo uume wao? Je walituma maombi au kufanya na kushinda mtihani wa kuwa wanaume? Tupo kama tulivyo, pale tulipozaliwa, jinsia tuliyopewa, vipawa na uwezo tulivyo navyo hatujui ni kwanini tulipewa. Mifyatu mipuuzi na mikumbaff kama hii ilifaa iumbike mbu au hizi kama si chawa. Hivyo, wanaotaka kutumia falsafa na mawazo chonganishi na mfu, wasipewe nafasi katika kaya yetu.
Leo nina hasira. Ngoja niachie hapa nisije nikateka, kupoteza, na kunyotoa mafyatu wakumbaff roho. Hivi leo ni siku gani?

Chanzo: Mwananchi leo.

Vitu Vidogo Vifanyavyo Makubwa Katika Ndoa

Mfano, ni wanaume wangapi huwasaidia wake zao kutandika kitanda, kubadili nguo au kuosha watoto, kupika hata kuosha vyombo? Kwa Waswahili wengi, ukiwaambia kuwa hivi ni vitu vidogo vinavyoweza kufanya makubwa katika ndoa, ima watasema umelishwa limbwata au unawaletea uzungu. Unapungukiwa nini ukifanya shughuli hizo hapo juu ambazo, mara nyingi, huachiwa mama? 

        Mfano, katika zama hizi ambapo ushoga umeshamiri, ni vizuri akina baba kuwabadili nguo na kuwaosha watoto wenu wa kiume ili kujua tabia zao na kuwajengea tofauti za kimaumbile. Utajisikiaje ukigundua kwa mfano, msichana wa kazi, amemharibu mtoto wako hadi anageuka shoga? Haya hayapo? Ni uharibifu kiasi gani unaweza kuuepuka kwa tendo dogo tu la baba kuwabadili nguo au kuwaosha watoto wako wa kiume? Japo ndoa za wazungu zina nyufa nyingi kwa ndani, na nyingi zinaweza kuwa maigizo, zina mafunzo. Hawa jamaa wanapenda au wamejizoeza kusaidiana iwe ni kwa kutaka au kulazimika. Hili hatujui vizuri. Tunadhani tabia ya wazungu kusaidiana baina ya wanandoa imetokana na baadhi ya mambo kama vile ughali na ugumu wa kuajili wasaidizi wa ndani, kutowaamini, na mwisho, mwamko wao kuhusiana na haki na usawa wa binadamu.

            Kwa ndoa zao zilivyo, tunaweza kusema mambo hayo hapo juu–––kwa bahati tu makusudi–––– yamewasaidia kuepuka kunyonyana katika ndoa. Hivi huwa unajisikiaje unapokuwa umelemewa na mzigo halafu ukapata msaada kwa mtu mwingine tena saa nyingine asiyekuhusu? Je huwa unajisikiaje unapopewa lift wakati ushatembea au kungoja daladala na kukata tamaa? Vyote hivi vinaweza kukuonyesha–––kama binadamu yeyote­­­­–––tunavyochoka.

            Katika kuishi kwetu kwa takribani miaka 30 katika ndoa, tumejifunza kuwa hakuna kazi ya mke au mume linapokuja suala la kusaidiana. Tumefanya hivyo baada ya kugundua kujiuliza maswali muhimu mfano, mbona hakuna chukula, barabara, magari au nyumba za kike? Kwanini––––kama lengo siyo kunyonyana––––jinsia na ujinsia uje kwenye kazi au hata kipato wakati mwingine kutokana na mfumo dume? Mbali na kusaidiana kuondosha mmoja kuchoka zaidi ya mwingine, kusaidiana, huleta upendo na kuonyesha kuwa wahusika wanawajali wenzao.

            Zama za mama kubeba mtoto mgongoni, jembe begani, na mzigo wa kuni au mavuno kichwani zishapitwa na wakati. Zilifaa zama za uwindaji. Zimepitwa na wakati kutokana na kuwanyonya na kuwazeesha akina mama bila sababu ya kufanya hivyo. Tunadhani wahusika wangejua namna walivyo, au wanavyowazeesha wake zao na hasara itokanayo na hali hiyo, basi wangeacha na kuanza kusaidiana. Wengi wasiojua madhara ya mazoea na utamaduni huu wa kizamani, hawajui madhara yake. Hivyo, kwa wanaosoma makala hii, kama bado umeshikilia ukale huu, umepata la kujifunza au kuwafunza wengine.

            Tumegusia kutandika kitanda au kuosha vyombo. Je hicho kitanda nani anakivuruga kama siyo nyinyi? Kama ni nyinyi, kwanini kazi ya kukitandika iwe ya mtu mmoja? Je hivyo vyombo, nani anavichafua kama siyo nyinyi, watoto au wageni wenu? Je kwanini iwe haki na mazoea kwa mmoja wenu pekee kuachiwa kazi hiyo? Mkisaidiana kufanya usafi na mambo mengine, siyo tu mnaokoa mna na lawama za kichinichini, bali mnaongeza upendo na kujali baina yenu.  

        Tokana na wengi kuona vitu hivi kama vidogo visivyo na maana wala madhara, uozoefu unaonyesha kuwa vile vitu vidogo tunavyoona kuwa ni kazi ya mama, akisaidia mume, vina maana na hata madhara pale haki inapokosekana. Akina mama wanajua fika namna vitu hivi vinavyowafurahisha na kuwaridhisha kuwa wanapendwa na kuthaminiwa. Vidogo hivi vinavyoweza kuzaa makubwa yenye neema au nakama katika ndoa. Kwa wale ambao hawajajaribu kufanya vitu hivi, tunawashauri wajaribu waone namna vinavyofanya ndoa ifane na maisha kuwa mazuri na rahisi. Mkeo ni mwenzako, mwenzi wako na mshirika wako tofauti na dhana potofu kuwa mke ni msaidizi wako. Haya yemepitwa na wakati.

            Tumalizie. Hata ile dhana ya kikale kuwa Mungu alimuumba Adamu kwanza na akamtoa Eva kwenye ubavu wake ili awa msaidizi wake tunaipinga japo hatutaki kuingilia mambo ya dini. Hata hivyo, kama mambo haya yamewaharibu watu wetu, tutafanya nini kujilinda na kujitetea. Tia akilini.

Chanzo: Mwananchi J'pili leo.

Barua kwa wanaotaka na wanaokataa kubadili katiba

Kwa wanaofuatia rubaa za kimataifa watakuwa wanajua msiba mzito uliotokea kaya ya jirani. Si wamemfyatua mtukufu mpendwa, msemahovyo, sorry, ‘msemakweli’ makamu wa rahis kiasi cha kumtia presha hadi akalazwa na kuanguka toka kwenye utufukufu akiwa kitandani. Mwaka 2014 niliarikwa na rafiki yangu al marhum Moi Kibaki kumshauri juu ya kubadili katiba ya kaya. Baada ya kunisikiliza kwa muda mrefu alijibu kwa mkato akisema “wewe hovyo kabisa mafi ya kuku. Unataka kuzuia demokrasia ili kuendeleza ufisadi na uimla!” Sikumjibu zaidi ya kufunga virago na kujiondokea. 

    Hata hivyo nilimuonya kuwa asinilaumu siku mafyatu wakifyatuka na kuitumia katiba mpya kufyatuana hasa kuwafyatua wanene. Sasa haiwi haiwi huwa. Si walimfyatua jamaa aliyekunywa kwenye kombe la madaraka akajisahau na kusahau kuwa maulaji, hasa ya kuaminiwa na mafyatu, yana mwisho na mwisho wenyewe unaweza kuwa wa aibu na karaha.
            Tokana na kaya yetu kuwa ya amani hata kama ni ya imani, nashauri wanene wetu wasibadili katiba kiasi cha kuruhusu wafyatuliwe kila mara bila kujali nyadhifa zao. Mambo ya kubadili katiba ni ya kikoloni. Maana, huwapa mafyatu fursa ya kufyatuka na kufyatua wanene hovyo hovyo kiasi cha wanene kujikuta pakanga bila sababu. Natoa sababu zifuatazo kuwa chondechonde tusifanye makosa tukabadili katiba kwani, kufanya hivyo:
            Mosi, tutawatoa mafyatu usingizini kiasi cha kuwafyatua wakaamua kufyatua. Ni kuwaongezea mafyatu madaraka makubwa wakati wao ni wadogo.
        Pili, tutawaongezea wanene presha kiasi cha kuwalazimisha kula kwa uangalifu badala ya kula kwa miguu na mikono tena bila kunawa wala kutosheka mbali na hata wengine kutapika humo waliamo. Nani anataka kadhia hii ya kujitakia? Si muliwashuhudia Gen Ziro wa kule wakikinukisha kwa kudai kuwa ni haki yao kikatiba? 

    Hivi tunakwenda wapi kiasi cha kuruhusu wadogo kuwafyatua wanene na kutishia amani na usalama wa kaya? Hakuna kitu kiliniudhi na kutamani niteke, kupoteza, na kunyotoa roho za mafyatu kama kuhoji hata mamlaka ya ofisi ya First Lady. Mifyatu imeshaambiwa kuwa ni First Lady. Mnahoji nini wakati ana-share bedroom na munene wa kaya? 

        Lipo jamaa ambalo nilitamani nilizabe makofi lililosema eti ofisi ya First Lady ni matokeo ya bedroom politics, yaani siasa za chumba cha kulala! Ebo! Kuna ubaya gani madaraka kuwa mali ya kaya ya munene anayetawala? Hamjui kuwa First Lady ndiye anajua kila kitu cha munene?
        Tatu, ni hatari maana, kufanya hivyo, ni kuwafyatua mafyatu ambao, kwa ufyatu wao watawafyatua wanene kila mara kiasi cha kuwatia woga hata adabu jambo ambalo si safi kwa amani.
        Nne, ni hatari kuwapa madaraka makubwa wadogo ili wawafyatue wakubwa. Kama mkifanya hivyo, mtapunguza hata kuondoa hadhi ya unene. Unene ni kwa wanene na udogo ni kwa wadogo.
        Tano, tujue. Wanene huchaguliwa na Mungu. Unapoanza kugawa madaraka yao kwa wadogo wawafyatue huoni ni kinyume na mapenzi ya Mungu aliyewateua ingawa huwa hapigi kura?
Sita, kutoa madaraka kwa mafyatu ni kuwapa ukubwa wadogo wakati mafyatu siyo wakubwa wala wenye kujua mambo makubwa kama kutafuna kaya na kutumia madaraka tena waliyopewa na Mungu. Kwanini kuwaghasi wasioghasiwa, kuwasumbua wasiosumbuliwa hata kuwafyatua wasiofyatuliwa? 

        Tunafanya hivi kwa faida ya nani? Nadhani hawa wanaotaka kubadili katiba wanatumwa na mabeberu ambao, hata hivyo, ni wakarimu. Kwani, ndiyo wanaotoa njuluku kwa wanene wanaotaka tuwaone na kuamini kuwa ni viumbe wabaya wanaoweza kuwa maadui wa kaya. Wakitoa njuluku kwa kaya huo siyo ubeberu bali ufadhili. 

        Ni kosa kwa wafadhili kutaka na wadogo wafaidi unene wakati wao siyo wanene.
        Saba, kubadili katiba ni jambo la hatari sana kwa kaya. Maana huwapunguzia wenye madaraka madaraka na kuwapa wadogo madaraka wakati hawayahitaji wala hawakuchaguliwa na Mungu.
        Nane, kubadili katiba siyo kuleta uhuru zaidi bali udhuru. Kwanza, nani aliwaambia kuwa tunataka uhuru mwingine wakati uhuru wenyewe tuliupata miaka mingi iliyopita? Kubadili katiba na kutoa uhuru huu wa kifyatu ni ukoloni wa kizungu ambapo kila fyatu anajiona yeye ni yeye na anaweza kuwatisha hata kuwafukuza wanene kama walivyofaya hawa mafyatu wa kaya jirani.
        Je sasa nini kifanyike? Nashauri yafuatayo:
        Mosi, tusibadili katiba bali tuifanyie marekebisho na kutamka wazi kuwa sisi hatutaki fujo.
        Pili, tuanzishe utaratibu wetu wa chata kimoja ili kuepuka usumbufu kwa wanene hata wadogo. Maana, tukiwa na chata kimoja, mambo ya kutekana na kupotezana yatatoweka. Hapatakuwa na haja ya kushikana uchawi wala kuwauliza wanene kwanini wanakula na kunenepa. Hivi kweli mnataka wale halafu wakonde? 

     Kweli mnataka wale kwa kupigiwa kelele na kusumbuliwa au kutishiwa kutimliwa kama huyu jamaa hapo juu aliyetemeshwa ulaji tena kwa haraka hata kabla hajanenepa vilivyo?
        Mwisho, napendekeza tufute hata hii katiba ili tuendeshwe kwa maono ya waona maono.
Lo! Kumbe niko bongolalaland!

Chanzo: Mwananchi leo.

Maisha, Ndoa, na Thamani Yake

Pamoja na ubunifu, ujasiri, usiri, na upekee wa binadamu, hakuna kitu chenye thamani na kinacho mhangaisha binadamu kama maisha yake ya kibinafsi na kijamii. Baada ya uhai, kinachofuatia ni ndoa hata kabla ya madaraka, ukwasi, umaarufu na usomi. Kila mtu anautaka ukwasi, umaarufu, na mafanikio hata kwa kudhulumu, kuumiza wengine hata kuvunja sheria. Wapo wanaowaibia wenzao hasa wafanyakazi wa umma wasio waaminifu, ili kufanikisha ndoa zao. Wapo wanaofikia hata kuhatarisha usalama wa ajira zao kwa sababu ya ndoa. Mfano, chukulia rais anayerubuniwa na mkewe kuwa fisadi. Au chukulia mtu anayeibia wengine ili kuwasomesha watoto wake au kumfurahisha mwenzi wake. Kwani haya hayapo? Chukulia mtu anayepata ajira anaamua kuwajaza ndugu wakiwamo upande wa mwenzi wake.

Baada ya kufungwa ndoa, inachofuata ni kupata watoto ingawa siku hizi, hasa kwenye mataifa ya magharibi, watoto si shemu ya ndoa. Watoto nao wanakuja na mitahani yao hasa wakati huu ambapo utandawazi umetanda na kuchukua nafasi za wazazi kimaadili na kimalezi. Unapopata watoto unafanikisha familia yako. Unawapo wapatia elimu tena wengine aghali kwa fedha za dhuluma, lengo ni kufanikisha na kuleta furaha kwa familia yako ambayo chanzo chake ni ndoa. Vyote hivi ni muhimu kwa binadamu walio wengi. Pamoja na umuhimu wake, vyote hivi hurejea kwenye mhimili mmoja uitwao ndoa.

Ndoa ina thamani ya ajabu hata zaidi ya utajiri. Unaweza kuwaamini wafanyakazi wako biashara yako hata magari ya thamani lakini huwezi kuwaamini ndoa yako. Chukulia jogoo na jike au mbuzi hata ng’ombe zizini mwako. Beberu, dume au mwenzake wa jirani akionekana anavizia vizia nyumba yako, hatashuku kingine zaidi ya kuibiwa mpenzi wake. Hatahofia kuibiwa vifaranga, vitoto au ndama wao. Hatahofia kupigwa bali kuibiwa mwenzi wake ambaye ni jike uliowafuga pamoja. Tumeshuhudia mabeberu ya mbuzi hata madume ya ng’ombe yakipigana hata kutoana mapembe. Yote ni juu ya kulinda tunu iitwayo mapenzi yaliyo katika ndoa ambayo inapaswa kulindwa kwa gharama yoyote hata ikibidi kupoteza maisha ili kulinda heshima na thamani yake.

Je kama wanyama wanaweza kuhatarisha maisha yao na ya wenzao, hali iko kwa wanadamu wenye mifumo na akili vya hali ya juu? Tukubaline bila kufichana. Ukipasua moyo wa kila mwanamke au mwanaume, utakuta sehemu kubwa inahangaishwa inatawaliwa na mapenzi, madaraka, mafanikio na umri mrefu vyote vyenye kuleta furaha na ridhiko ambayo hutua kwenye ndoa.

Wandishi wa kitabu hiki ni wanandoa ambao, kama wengine wamepitia, kukwazwa, na hatimaye kujinausua kutokana na masahibu ya ndoa kiasi cha kupata ujuzi na uzoefu wa kuweza kuwamegea wengine. Miaka zaidi ya 27 katika taasisi hii tena kwa furaha na upendo si lelemama wala vitu vidogo vya kufutikwa chini ya busati au kaburi la sahau. Kwanini tunatumia uzoefu wetu wa ndoa? Ni kwa sababu ndicho kitu cha maana kwetu zaidi ya vingine tulivyo navyo. Tuna magari, majumba, mashamba, na fedha. Vyote hatuvielezei zaidi ya ndoa yetu. Kwetu ndoa yetu imekuwa ni utajiri usio na mfano. Ndoa yetu imefungiwa Afrika lakini tumeishi Amerika ya Kaskazini kwa mingi ya miaka yake. Tumepata watoto wetu wa kwanza Afrika na wa mwisho Amerika ya Kaskazini nchini Kanada. Tumesoma kule kadhalika watoto wetu.

Kabla ya kukubaliana au kupingana nasi, kwanza jiulize. Ni nini kivutio cha mafanikio na maanguko yako? Ni nani hupenda akuelewe, akuthamini, akujali, na kukutambua kuliko wengine wote waliokuzunguka kuanzia wazazi, watoto, marafiki, wafanyakazi wenzako hata majirani kama siyo mwenzi wako ambaye anaweza hata kukufanya ubadilishe nguo au kiatu ulivyopanga kuvalia kwenye mtoko wako wa maana? Bila shaka ni yule uliyemchagua ndiye anaweza kukuchagulia hata uonekane au kutokaje. Nkwazi alipokuwa anapata shahada yake ya uzamivu (PhD) alipanga kuvaa shuti ya kijivu. Nesaa alipinga chaguo hili la suti katika siku yake muhimu na kumchagulia suti ya samawi. Hakuna aliyechagua watoto, ndugu wala majirani. Lakini yupo mmoja atokanaye na mipango na makusudio yako ya dhati. Naye si mwingine ni mwenzi awe mke au mume.

Chanzo: Mwananchi leo.

Nyerere, Tumetoka Kutegemeana Hadi Kutekana

Mwl Julius Kambarage Burito,

Shikamoo baba wa taifa. Naamini huko uliko wala hupumziki kutokana na yanayotupata mafyatu wenzako. Hivyo, naandika toka mafichoni sasa. Naona umestuka. Ndiyo. Niko mafichoni. Hata ninapoongea ni kwa sauti ya chini ili wasije kugundua. Mwanao naogopa kutekwa, kupotezwa, hata kuja huko haraka bila kutaka wala kutarajia ili lau niwasaidie mafyatu wanaofyatuliwa na mafyatu wanene na wale mafyatu wanaowateka. Japo nimekuwa nikikuhabarisha kinachoendelea kama si moja kwa moja ni kupitika kwa Madaraka, hili sikuwahi kukujuza. Hata Madaraka hajakujulisha kutokana na kuwa bize na mambo mengine ya kifamilia hasa kumuangalia bi Mkubwa wako. Sikukujulisha  hili tokana na kudhani kuwa kadhia hii ilikuwa ni wingu linapita. Baada ya kuona wingu lenyewe halitoki bali linageuka donda ndugu, heri nikijuze lau utuombee. Usishangae kwanini kuomba wewe uwaombee walio hai badala ya wao kukuombea.

Huku, siku hizi, hakuna waombaji bali wapigaji wajitiao kufanya miujiza uchwara yaani kuwaibia makapuku wajinga na waliokata tamaa mbali ya uvivu wa kufikiri. Siku hizi, waombaji wanaombea wanene badala ya kuwapa vipande vyao.  Nao, siku hizi wamekuwa sehemu ya wanene kiasi cha kuchanganya religion na politics.  Inakera na kuchanganya. Maana, tofauti ya wanene wa neno na wapiga ramli hakuna. Dini zimegeka duni. Uongozi umegeuzwa uongo. Woga umegeuka ujasiri na heshima imegeuka aibu. Hayo tuyaache.

Najua uliamzisha, kujenga, na kutuachia kaya ya Ujamaa na Kujitegemea. Kama nilivyowahi kukujuza, baadaye iligeuka kaya ya uhujumaa na kujimegea. Sasa imeongeza sifa nyengine. Ukipata unene, unaugeuza mali ya ukoo wako, marafiki, jamaa, na kwenu. Unaweza kujenga uwanja wa ndege hata kijijini mwako na mafyatu wasikifyatukie wala kunung'unika Unaendeleza ulikozaliwa hata ukiacha maeneo mengi nyeti.Tumetoka kwenye kutegemeana na kujaliana kwenda kwenye kutekana na kupotezana na kuuana. Badala ya kuwa Wajamaa tumegeuka watekaji na wahujumu wa roho na mali za mafyatu. Ukiwauliza wanene kuhusu utekaji na unyotoaji roho vilivyoanza kuzoeleka, wanazoza bila aibu kuwa siyo kayani tu bali dunia nzima. Kinachotisha wanatekwa mafyatu wa chata fulani. 

Kadhia hii ilianza pindi yule jamaa uliyemfyayua asiwe rahis baadaye akawa kuachia ngazi. Ghafla bin vuu, alirithiwa na jamaa aliyemzidi ketu na kumtumia. Hapo ndipo urais ulibadilika ukawa uungu hadi urahisi baada ya kuwa nyenzo ya kupigia njuluku za mafyatu. Rahis alijigeuza na kugeuzwa hadi kuitwa mungu. Tokana na hali hii, kila aliyetofautiana na mungufyatu huyu alipatizwa ikwemo kutekwa kupotezwa au kuuana. Kwa waliomsifu hata mambo ya hovyo, kama ambavyo ungeyaita kwa ukali, unaula bila kuguswa na yeyote hata awe na kifua kikubwa kiasi gani. Tofauti na zama zako tumejengewa woga kujikomba kujipendekeza kusifiana ha kuhadaana. Japo hata wakati wako woga ulikuwepo huu umepitiliza. Siku zile tulijali kudumisha na kulinda ufyatu. Siku hizi ufyatu umezikwa. Vinaabudiwa vitu hasa unene kama tikiti ya kula dezo. Mafyatu wanadhalilika, kudhalilishwa, na kudhalilishana hakuna mfano.

Mwl. unawezaamini kuwa tuna mafyatu wanaoonea fahari kuita au kuitwa chawa? Baaada ya ujinga huu kuanza kuzoeleka, tunangoja kuona kunguni wadudu wengine wanyonyao wakigeuka masuperstars. Siku hizi, kuna utitiri wa vyombo vya habari. Hata hivyo, havina meno. Kila yakiota ima yanang'olewa au midomo kutiwa kufuli. Siku hizi, kale ka mchezo ka kuhoji kila kitu kamekufa. Ingawa kalianza wakati wa enzi zako kinamna, siku hizi ndo usiseme. Kuhoji au kushuku hata kuchukia siyo haki tena. Kwanini uchukie na kuwachukiza wanene? Kwanini uwahoji au kuwashuku wakati wao ndo wabeba na wenye maono na hata maoni. Badala yake, tunaimba mapambio. Siku hizi, hatufikiri. Ukijitia kufikirifikiri ili uhoji, unatekwa na kupotezwa, na hakuna anayejali wala kukamatwa. Wanafikiri wabeba maono kwa ajili yetu. Siku hizi kuna miujiza ya kisiasa. Juzi nilishuhudia kitegemezi cha mnene kikitoa misaada ya mamiloini nikanusurika kufa kwa mshangao na woga. Nihoji nipotezwe. Nimezee nife kwa presha. Hayo sasa ndo maisha yetu. Baada ya kuzidiwa kete, siku hizi, naandika mashairi lau kujiliwaza ila siyo kusifu visivyosifika. Siku hizi, hata makombo yanaitwa chakula kipya. 

Tunaweza kuhamisha mafyatu kupisha wanyama au wawekezaji watuwekezee njuluku ingawa nazo hatuzioni na kuzifaidi isipokuwawanene wachache wenye meno..

Siku hizi, tunajenga vitu na kubomoa ufyatu. Tunajisifu kwa kuwa na vitu hata kama ni masikini wa ufyatu. Mafyatu wako tayari kufyanya lolote hata kama ni kudhalilishwa ilmradi tonge liende kinywani japo si wote. Hiki ndicho chanzo na siri ya mafyatu kushabikia kuiitwa na kuwa machawa. Bado kunguni na viroboto hata mbu kama si nune.

Mwisho, kuna aina fulani ya uchangudoa wa kimaadili unaoanza kukubalika hata kuzoeleka. Zamani mlipambana na ufusadi. Siku hizi tunaupamba na kupambana na wanaopambana nao. Siku hizi tunajimegea badala ya kujitegeme. Kwa leo, kwa faradhi na taradhi, niishie hapa.

Basi lala salama Mwalimu.

Chanzo: Mwananchi leo

Wanandoa Si Njiwa wala Chui

Kuna imani kuwa njiwa ni viumbe wenye mapenzi ya kweli. Ni wapole na wapenda amani. Mara zote, utawaona wawili wawili, akiongezeka basi jua ni makinda yao mawili ambayo nayo yakishapevuka, huondoka wawili wawili kwenda kuanza maisha yao ya wawili katika uwili huu wa kuvutia. Kutokana na maisha na tabia za njiwa, viumbe hawa wanahusishwa na sifa zote nzuri kubwa zikiwa ni amani, upendo, na usafi. Wanazo nyingine nyingi tu.
            Kwa upande mwingine, kuna ndoa ya hovyo ambayo hakuna yeyote angepeda kuwa nayo. Hii ni ndoa ya chui. Kawaida, chui wanakutana wakati wa kujamiiana. Mama akishatunga na baba kutungisha mimba, wawili hawa wanamalizana kila mmoja kivyake.  Hawa wanyama ni wanyama wapenda milki au territorial. Wanaishi kwenye maeneo yao kila mmoja na lake. Inapotokea mwingine akaingia kwenye eneo lisilo lake, atafukuzwa hata kuumizwa na mwenye eneo. Hivyo, chui, kimsingi, hawana ndoa zaidi ya kujamiiana na kila mmoja anachukua hamsini zake. Hata hivyo, hawa ni hayawani walionyimwa utashi ingawa hata njiwa ni wanyama ambao huenda upendo na ustawi wao si chaguo bali matokeo ya majaliwa yao.
            Sasa tuje kwa binadamu. Kwanza, kiakili, binadamu si wanyama ingawa kibaolojia ni wanyama. Hivyo, wana vitu viwili vya ziada yaani akili kubwa na utashi ambavyo wanyama hawana ingawa bado vitu hivi vinaweza kutumika vizuri au vibaya kulingana na mazingira, malengo, na sababu za wahusika kufanya hivyo. Kwa binadamu, japo siku hizi ni chaguo, ndoa ni lazima. Maana, bila ndoa, idadi ya watu katika eneo au nchi fulani hata duniani itapungua. Hivyo, pamoja na mambo mengine, ndoa ni kiwanda cha kutengeneza watu kwa ajili ya kesho japo siku hizi mambo yamebadilika kiasi cha watu kuoana kwa ajili ya kuishi pamoja bila kuzaa. Huu nao unaitwa uhuru hata haki ya binadamu ambayo haiulizi kama wazazi wa hawa wanaoamua hivi nao wangekuwa kama wao, wao wangekuwa wapi. Leo, hili halitushughulishi. Kwa wale waliokwisha kuoa na kuolewa, hakuna jambo lenye furaha kama kuingia kwenye taasisi hii. Jambo hili, mara nyingi, huwahushisha watu zaidi ya wawili ingawa wawili ndiyo wenye shughuli. Hii ni kutokana na ndoa kuwa kiungo baina ya familia hata jamii. Kadhalika, hakuna jambo linatia karaha na kusikitisha kama kuvunjika kwa ndoa. Hii ni kutokana ukweli kuwa wawili walioingia kwenye mahusiano ya maisha kwa malengo ya kuishi pamoja hadi mauti, wanapofikia kugeuza kibao kiasi cha upendo kuwa chuki, madhara yake si madogo wala ya muda mfupi.
        Siku zote, ndoa huanza na mapenzi na chaguo lililo bora japo laweza lisiwe. Katika macho ya wahusika, anayechaguliwa ndiye anayeonekana bora na wa kufaa katika wengi. Hivyo, tunaweza kusema kuwa ndoa nyingi huanza baina ya njiwa na kuvunjika baina ya chui. Hivyo, basi, ieleweke, wanandoa ni wanandoa na si njiwa wala chui. Yawapasa kulijua hili na kuwa tayari kukubaliana na madhaifu na ubora vyao ili kuweza kuishi na kutumiza ahadi na nadhiri walizojiwekea.
Jambo la kujiuliza ni kwanini ndoa huanza kwenye unjiwa na kuishia kwenye uchui? Hakuna jibu moja wala rahisi hasa ikizingatiwa kuwa maisha binadamu ni mchanganyiko na mkusanyiko wa mambo mengi yawe ndani au nje ya wahusika. Kama wataweza, japo hili wamefanikisha wachache kulinganisha na walioshindwa, wanandoa wajenge ndoa yao kama njiwa ili kuepuka kujenga ndoa ya chui. Hapa zinahitajika juhudi za makusudi kulifikia lengo hili pia, ni kazi ngumu inayochukua muda mrefu.
        Mwisho, lazima kuzingatia kuwa, licha ya kuwa taasisi, ndoa ni mchakato wa maisha wenye kila aina ya changamoto na vikwazo ambavyo wanandoa wanapaswa kuvijua na kutafuta namna ya kuvigeuza kuwa fursa wakijua kuwa wenzi wao siyo njiwa wala chui bali binadamu na wanandoa wenye kila aina ya mapungufu na ubora kadhalika. Shikilieni yaliyo bora na kuachana na yasiyo bora. Angalieni na kushikilia mambo yanayowaunganisha kuliko yanayowatenganisha mkijitahidi sana kuwa njiwa na kuepuka kuwa chui.

Chanzo: Mwananchi leo.

Garagaring Mbinu Rahisi ya Kuula Kirahisi

Juzi nilikumbuka msemo kuwa wajumbe si mafyatu. Nikiwa najivinjari na kutafuta namna ya kufyatua njuluku au unene bila kuhangaishwa kuandika application au kutaja sifa za kufanya hivyo, niliwakumbuka wanafalsafa watatu. Hawa jamaa, kwa wakati tofauti, waligundua kuwa wanene wanapenda sifa na kuabudiwa. Hivyo, kama unatafuta cheo au njuluku toka kwao, wewe jishushe, garagara chini na kuwaramba miguu, watakupa utakacho bila kutoa jasho zaidi ya sanaa. Kifyatu, hii inaitwa garagaring au sanaa ya kuula kirahisi bila kujihangaisha au kuhagaishwa.
Katika kusoma saikolojia, nimegundua kuwa wenye power wanapenda sana kuliwazwa, kuduwazwa, hata kufyatuliwa kisanii. Unawapa wanachotaka, unapata unachotaka. Unakumbuka kisa cha mfalme zwazwa aliyehadaiwa na mganga wake kuwa akitoka uchi, atangudua namna wajoli wake wanavyomgwaya. Bila hata chembe ya aibu, mfalme aliwaita wajoli wake hekaluni akavua nguo zote na kuamuru atembezwe macherani ili aone wajoli wake watafanya nini.  Na kweli, amri ya mfalme ilitimizwa. Alibebwa uchi wa mnyama na kuzungushwa mbele ya kadamnasi akiwa mwenye furaha na mashawasha kujua nini kitatokea.
Kwa vile tabia ya wajoli ni ndiyo mzee au ndiyo mama, walianza kumshangilia kwa nguvu. Mfalme, bila kujua sanaa na unafiki wa wajoli alifurahi na kuamini alikuwa amevalia vazi la kupendeza asijue walikuwa wanamchora na kumuingiza kichaka ili wajaze matumbo yao. Ukiondoa Fyatu Mfyatuzi na watoto wachanga, nani angemwambia ukweli mfalme kuwa alikuwa uchi? Nani angemwambia wakati wengi waliomzunguka na kumsifia walikuwa ni wachumia tumbo waliokataa kutumia vichwa na ubongo wakaamua kutumia matumbo na utumbo? Nani angemwambia ukweli mchungu wakati alikuwa amezungukwa na wanafiki, wasanii, na wasasi wa ngawira wanaoweza kuuza utu wao ilimradi tonge liingie kinywani? Angeabiwa na nani wakati alikuwa amezungukwa na wanyonya damu kama chawa?
Ukiachia kisa cha mfalme juha, kuna kisa kingine. Baada ya watu wa kaya ya kombaland kujikuta hawana hakaki na majaliwa yao hasa wale waliokuwa wamepewa ulaji tokana na usanii wa kugaragara chini, waligundua kuwa bila kumsoma dingi na kujua apendacho, unaula wa chuya. Hivyo, walikuja na usanii mmoja. Kila walipomuona dingi, walianguka chini wengine kupiga magoti, wengine kusujudu, wengine kuita ‘baba baba’ kila fyatu lake ilmradi apate mradi wake. Kwa wanafalsafa kama mimi, kilichokuwa kikitokea ni utapeli ambapo mmoja hununua dhahabu feki kwa fedha feki wote wawili wakiamini wamempata mwenzao. Sasa nini faida za mchezo huu? Faida ya kwanza, ni kupata usichostahiki kwa kutumia mbinu zisizostahili. Faida ya pili, ni kupata dezo bila kuhenyeka japo kujigaragaza si kuhenyeka tu bali kujidhalilisha na yule unayemgaragaria.
Je nini hasara za usanii huu unaonuka? Kwanza, ni kupata stahiki bila ya stahiki. Pili, ni kwa mtoaji kuamini wasioaminika, kuwadhalilisha na hata kujidhalilisha bila kujua. Tatu, ni kujenga tabaka la wababaishaji, waganganjaa, na wasanii ambao ukwasi ukikutoka wanakutosa kimasomaso bila aibu kwa vile hawana aibu. Nne, ni kutopea katika udhalilishaji wa mafyatu japo nao wanajidhalilisha kwa kutumikia matumbo badala ya jamii.
Japo mbinu hii inaweza kuonekana rahisi, si rahisi. Maana, wahusika, kwanza lazima wajidanganye na kudanganyana. Pili, lazima wadhalilishane na kuhadaana. Waswahili husema kuwa hii ni sanaa ya kupakana mafuta kwa mgongo wa chupa au kukumbatiana wakati mmeshika visu au mikuki. Tatu, ni kuibuka tabaka la kupe hata chawa wasiojiamini au kuaminika. Ukizungukwa na mafyatu, wasaidizi, au watumishi wa namna hii, licha ya wao kutojiamini, nawe huwezi kujiamini au kuwaamini. Maana, kila aliye na tonge yeye ni wao na asiye nalo si wao hata kama alikuwa wao jana. Viumbe wa namna hii ni kama chawa. Hawana kumbukumbu wala hisia zaidi ya hamu na nia ya kufyonza damu. Bila kunyonya, hawaishi. Na bila kunyonywa huwapati. Unaweza kuwapata, mwishowe watakupata udhani umewapata. Bwana Mkubwa Mwana wa Maria alipoingia Jerusalemu, alitandikiwa mitandio, vikoi, vitenge na matawi akiimbiwa kila nyimbo za sifa. Siku ya kusululubiwa ilipofika, hao hao waliomkweza, kumsifu na kumshangilia walikuwa wa kwanza kusema ‘asulubiwe asulubiwe.’ Na kweli alisulubiwa wakamuona mshamba!
Je inakuwaje fyatu mwenye akili na madaraka akaangukia mtego huu? Kwanza, lazima akubali kujirahisisha au kurahisishwa ili apatikane kirahisi. Pili, lazima apende au kuwa mlevi wa sifa hata zipatikane kwa njia haramu na zisizo na sifa kitu zaidi ya rongorongo. Pili, lazima ujidanganye ili wakudanganye. Tatu, lazima upende vitu vya rahisi rahisi ambavyo mwisho wake ni kukurahisishia maanguko yako. Tano, lazima ushindwe kujua kuwa unaodhani wanakupenda na kukuogopa hawakupendi bali kukuponda na kukudharau. Kuna mfalme mmoja alikuwa na wajoli aliowateua kuwa wasaidizi wake na kufanya kosa kuwaamini. Siku moja, shushu wake akipita kwenye kigwena chao, aliwasikia wakimnanga mfalme. Aliamua kuwarekodi na kumpeleke mfalme mpenda kuabudiwa. Mfalme hakuamini hadi anakufa kuwa kumbe rahisi inaweza kuwa aghali.
Tumalizie. Rahisi rahisi yaweza kuwa aghali na hatari. Hilo ndilo somo la leo. Hivi, ninaongelea nini?

Chanzo: Mimi.

Nikiwa Rahis Nitanunua Matrekta na Nyavu si Mashangingi

 

Mwaka huu, inshallah, nitagombea urahis. Kwa vile kaya yetu ni ya vyama vingi, natimiza wajibu wangu. Kwanza, nataka nilete siasa mbadala ambapo kipaumbele change kitakuwa ni kuwakomboa mafyatu kiuchumi na kijamii kwa kuwawezesha kula na kushiba na kujidai kama fyatu yeyote aliye huru kwelikweli. Pili, mimi ni mpenzi wa maendeleo shirikishi ambapo kila fyatu lazima aonje keki ya kaya yake na kuifaidi. Pia, naamini kuwa uhuru halisi na wa kweli maana yake ni kwa mafyatu wote kufurahia maisha yatokanayo na uhuru walioupata baada ya kuupigania hadi wengine kumwaga damu. Huwa naamini pia, katika usawa wa mafyatu wote iwe katika kufanya kazi au kula. Hatuwezi kufanya kazi pamoja halafu kwenye kula, wale wachache na wengi waendelee kufa au kulala njaa. Hivyo, mikakati yangu ya kutaka mnichague niwafyatue, sorry, niwatumikie na si kuwatumikisha ndiyo hii hapa. Hivyo, jueni. Sasa mie ni rahis mtarajiwa. Aaamina. Nionye. Sera zangu nimezisajili na nina hati milki yake. Hivyo, atakayedukua sera zangu, nitamfanyia kitu mbaya kuliko anavyoweza kudhania.

Nikichaguliwa kuwa rahisi wa kaya, sirkal yagu haitapoteza mabiioni kununua mashangingi na mashankupe kwa ajili ya wanene kujienjoy na kufaidi wakati mafyatu tukifyatuliwa na shida. Ninunue mashangingi na mashankupe ya nini wakati tunayo ardhi lakini hatuitumii vilivyo zaidi ya kuikalia? Sambamba, tuna walaji lakini hakuna la maana wanalofikiria wala kupanga zaidi ya kula, kula, na kula zaidi. Mataifa mengi kama yale ya Mashariki ya kati hawana ardhi japo wanakula tena sana tu. Hivyo, nitanunua matrekta na kuwakopesha wakulima ili walime tuwalishe walaji hawa wenye ukwasi wa kutisha utokanao na wese.

Nitanunua mitambo ya kuchimba madini yetu ili yaweze kunufaisha mafyatu wote na vizazi vyao badala ya kunufaisha wachukuaji. Cha mno, nitasomesha vitegemezi vyetu hasa elimu ya uchimbaji gasi na madini ili faida ibaki kwetu badala ya kwenda nje kuwanufaisha wengine tena wasioyatolea jasho zaidi ya kusaini mikataba uchwara.

Juzi, nilipiga mahesabu na kugundua kuwa trekta moja ni bei chee na kidogo kuliko shangingi na shumbwengu. Je njuluku inayofujwa kwenye mashangingi ingeweza kununua matrekta, vitabu au kulipa madaktari na maticha wangapi? Hiyo njuluku ingetengeza ajira ngapi? Ingeondoa au kupunguza ukapuku kiasi gani? Ingeleta usalama kiasi gani? Zingeondoa au kupunguza ujinga kiasi gani? Zingeokoa maisha ya mafyatu wangapi? Je mnapoifuja zaidi ya kuongeza magonjwa ya moyo, ulahibu, unene, dhambi, na woga wa wale mnaowafyatua, mnapata nini? Don’t buy land cruisers. Instead, invest on land. Let tractors till the land instead of cruisers to cruise the land.

Msipoteze njuluku kununua takataka kama midude ya bei mbaya aka magari ya starehe inayowafilisi kwa kunywa mafuta mengi na kuzidi kufilisi mafyatu wenu, vidani na upuuzi mwingine kwa ajili ya wake na washikaji zenu. Hiyo midude inachafua mazingira hata mifuko mbali na jamii ya mafyatu wachovu wanaoona kama wanaenjoiwa na wachache waliofanya kosa kuwaamini maulaji yao yaliyobinafsishwa na genge dogo. Kwani, mkistaafu au kupoteza ulaji wala hawawezi kuvivaa na kujidai na kujienjoy bila vibaka kuwang’oa masikio kwa upande wa vidani. Kwa mashangingi, mtayasikia bombani.

Angalia mnavyoishi kwenye magereza yaliyozungushiwa mikuta kwa kuwaogopa mnaowafyatua kwa mauti yenu. Mimi sitaigiza ufujaji kama ule unaofanywa na matajiri wa Du Buy wanaoendesha vijikaya vile kama maduka yao binafsi tokana na kuendeshwa kifalme. Wao wanatanua na wako salama tokana na mifumo yao. Wana uhaba wa mvua lakini si akili kama sisi wenye uhaba wa ubunifu, ukweli, upendo, na uoni wa kesho. Siku mkifyatuliwa na kuzama kaburini hamtachukua hata picha zake. Umekuja bure, utarudi bure. Hata ukijenga uwanja wa njiwa kijijini kwako, ukifa, unageuka jiwe wazi la kuanikia mazao ya wale uliowafilisi. Badala ya kujiangalia, nitawaangalia waliniamini na kunipa ulaji wao. Sitaufanya ulaji wa mafyatu kuwa wangu, marafiki au familia yangu. Mie nitanunua vitabu ya kiada tena vinavyofaa badala ya vile vinavyotungwa na mafyatu wezi wanaojuana na wenye kuvipitisha ili watoto wa mafyatu wapate elimu safi. Nitanunua madawa ili kupambana na magonjwa. Zaidi ya hapo, nitawalipa matabibu na maticha vilivyo ili kuwaelimisha na kuwatibu mafyatu watakaoniamini na kunipa ulaji wao.

            Kabla sijasahau, nitahakikisha nanunua magari ya wagonjwa. Je nitafanyaje hivi? Kama ninavyopanga kuyapiga kalamu mashangingi na mashumbwengu, nitapiga kalamu ndinga za ndata. Kwanini, kununua zana za maangamizi badala ya zana za kunusuru maisha?

Namalizia. Naombeni mafyatu mnipe kura ya kula ili nile. Sorry, nimesemaje? Natania. Sitakula bali kulisha wale wenye njaa walionipa ulaji wao. Tumeelewana? Basi, fanyeni kweli tulete mapinduzi ya kweli kwetu na mafyatu wooooote. Hizo ndizo sera zangu. Kumbe naota! Hii mibangi na mipombe, we acha tu.

Chanzo: Mwananchi leo.

Ndoa, Tendo, na Faida Zake

Leo tutadurusu ndoa na mambo mengine yanayohusiana nayo. Moja ya mambo yanayohusishwa na ndoa nit endo la ndoa. Sisi tutaiita ibada. Wengine wana majina yao. Wapo waiitayo ibada, dawa, chakula cha usiku nakadhalika. Ukilidurusu neno ndoa, inakuwa rahisi kuliunganisha na kitendo, yaani tendo la ndoa. Hapa, hatuhitaji kuelezea nini tunamaanisha.         Ndoa ni mambo mengi ingawa kubwa na la kwanza nit endo, tendo la ndoa. Ni tendo la ndoa linalozalisha watoto. Ni tendo hili huongeza upendo, amani, na furaha katika ndoa. Hivyo, bila tendo lake, ndoa siyo ndoa na bila ndoa hakuna tendo la ndoa ingawa wapo wanaolishiriki katika kile kiitwacho uzinzi ila si tendo la ndoa. Ni zinaa. Tendo la ndoa huwa tendo la ndoa pasipo ndoa, ni uzinzi wa kawaida tu. Badala ya kuwa ibada, tendo la ndoa huwa machukizo na hufichwa kwa vile ni aibu na dhambi. Linapotendwa na wanandoa, tendo huwa baraka, ibada, na kitu cha kuonea fahari mbali na kuridhika nalo.
            Bila tendo, hakuna ndoa. Zifuatazo ni faida na sababu za Mungu kuumba tendo la ndoa ili kudumisha na kuendesha ndoa.
Mosi, bila tendo la ndoa kwa wanandoa, hakuna ndoa bali msiba, lawama, majuto, hata kifo. Kama mwanandoa au wamanandoa hawawezi tendo la ndoa, hakuna ndoa, na kama ipo, ni kwa muda tu.
            Faipili, tendo la ndoa ni dawa ya usingizi. Kwa walioko kwenye ndoa, jiulize au jikumbushe. Nini hutokea baada ya tendo la ndoa?
            Tatu, dawa ya msongo wa mawazo (stress) na upweke ukiachia mbali kuupa mwili mazoezi ya kiakili na kibailojia. Tendo hili, hasa kwa wanaume, huunguza karoli nyingi kiasi cha kuwapunguzia siyo stress to bali mafuta mwilini. Kwa mujibu wa jarida la Women’s Health (2018), wanasayansi waligundua kuwa wanaume huunguza karoli nyingi kuliko wanawake kwa uwiano wa 101  kwa 69 mtawalia ndani ya dakika 25.  Hata hivyo, kwa wanaolifanya tendo hili bila kuoa au kuolewa, laweza kuongeza msongo wa mawazo hasa hofu ya kubeba au kubebesha mimba. Ndiyo maana tunasisitiza kuwa tendo la ndoa linawafaa wanandoa kuliko wasio wanandoa.
            Nne, licha ya kupunguza msongo wa mawazo, tendo la ndoa linaweza kuondoa mawazo na kuleta ridhiko na liwazo. Kwa upande wa pili, hali siyo hivyo kwa wale wasio wanandoa.
            Tano, ni daraja na kiunganishi baina ya wawili. Kwa wanandoa, kadri muda unavyokwenda na kupata uzoefu, kuna aina fulani ya mazoea na utegemezi hujengeka baina ya wawili hawa. Wanandoa wanapofikia kiwango hiki, huwa na ridhiko kiasi cha kuona kama kuchepuka ni ujinga, ugonjwa au kujitengenezea balaa hasa ikizingatiwa kuwa kufanya hivyo kunaweza kusababisha kumpoteza mwenzako.
            Sita, ni hakikisho na ushahidi kuwa wawili wanapendana na kuhitajiana. Wengi wa wanandoa wenye ugomvi au kutokuelewana, huchokana kiasi cha ima kusalitiana hata kuuana ili wapata fursa ya kupata wale wanaodhani wanaweza kuwapenda au kuelewana nao.
            Saba,  chachu na kichocheo cha ushirikiano, upendo, na uhakika wa utegemezi baina yao. Wanandoa wenye ushirikiano na upendo wa kweli, hutegemeana karibu kwa kila kitu. Kwa wale ambao wazazi au mababu na mabibi zao wameishi kwenye ndoa hadi uzee, anapokufa mmoja, mara nyingi, wanaume hufuata tokana na kukosa ule ushirikiano, mazoea, upendo, na hakikisho katika maisha. 

       Jarida la PLOS (Machi, 2023) lilifanya utatifi juu ya matokeo ya ujane katika nchi za Singapore, Uingereza, na Denmark na kugundua kuwa wanandoa wenye kuanzia miaka 65 kwenda juu wanaweza kufariki ndani ya mwaka mmoja wa kufariki kwa mwenzi wao ambapo wanaume walikuwa 70% ikilinganishwa na 28% kwa wanawake. Hivyo, msishangae kuona wanaume wanakufa wanapofiwa na wake zao. Ni kutokana na mazoea na utegemezi na ukosefu wa hakikisho kimaisha.
            Nane, ni kitu cha lazima na muhimu katika maisha. Ni sawa na chakula au mahitaji mengine muhimu kwao. Ndiyo maana wapo wanaoliita chakula cha usiku.
    Mwisho, ni chanzo cha furaha hata huzuni. Ni mara ngapi umesikia kuwa mwanandoa fulani kaua mwenzake kwa kunyima tendo la ndoa (ibada)? Ni kipimo cha afya ya mwili, roho, na mapenzi.

Chanzo: Mwananchi Jana.